του Σωτήρη Σιδέρη

Η διπλωματία των εκατέρωθεν καταγγελιών προοιωνίζεται έναν νέο κύκλο έντασης  με την Τουρκία. Οι αποκλίσεις μεγαλώνουν, η απουσία σοβαρών διαβουλεύσεων ενισχύει την εθνοκεντρική ανάγνωση των εξελίξεων, οι μονόλογοι πληθύνονται σε μια περίοδο που είναι πολύ αναγκαίος ο διάλογος. Οι διεθνείς οργανισμοί είναι αποδυναμωμένοι , η διεθνής ρευστότητα συνιστά από μόνη της απειλή καθώς  απομονώνονται οι φωνές της λογικής και αντίθετα, ενισχύονται οι φανατισμοί, οι εχθρικοί άξονες και η πόλωση. Στο κλίμα αυτό, ο νέος κύκλος διερευνητικών συνομιλιών Ελλάδας –Τουρκίας θα γίνει στις 6 Οκτωβρίου  είναι καταδικασμένος να μείνει στις φωτογραφίες, καθώς δεν υπάρχει σε καμία πλευρά βούληση για ουσιαστικό διάλογο. Η ελληνική αντιπροσωπεία θα προσέλθει με νέα σύνθεση, καθώς μεταξύ άλλων,  οι διαφωνίες του Αλέξανδρου Κουγιού με τον  Παύλο Αποστολίδη για την ελληνική προσέγγιση των θεμάτων που θέτει η Τουρκία οδήγησε στο διαζύγιο. Τη θέση του παίρνει ο Πολιτικός Διευθυντής πρέσβης Λαλάκος, ικανός και συγκροτημένος, ευχή όλων είναι να έχει και πολιτική στήριξη. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία των διερευνητικών που έστω και παρασκηνιακά αναφέρονται διαφωνίες, ανεξάρτητα από την ορθότητά τους.  Στην Αθήνα είναι ακόμη πιο αδύναμη η θέση του πρωθυπουργού καθώς εξακολουθεί να ισχύει το βέτο των Καραμανλή –Σαμαρά.

Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις οδηγούνται σε διαρκή, πολυεπίπεδη  όξυνση  με πολυπαραγοντικά  αίτια και με δεδομένα τα ορόσημα που έχει θέσει ο Ερντογάν και το επιτελείο του.  Άσκοπες κινήσεις γίνονται και από την Αθήνα με την αποστολή του Nautical Geo που χαρτογραφεί την πιθανή πορεία του αγωγού East Med που δεν θα γίνει. Η όξυνση όμως έχει αιτία. Ξεκίνησε ένας κύκλος από το καλοκαίρι του 2020 με το Ουρούτς Ρέϊς και συνεχίζεται με διαλλείματα.

Το όραμα του Ερντογάν και το νέο πεδίο

Το όραμα του Τούρκου προέδρου  να τεθεί προς «διόρθωση» η συνθήκη της Λωζάννης φθάνει σε κρίσιμο σημείο καθώς το 2023 συμπληρώνεται ένας αιώνας από την υπογραφή της που είναι πιθανότατα το ορόσημο και για το μέλλον του Ερντογάν, αν αντέξει η υγεία του μέχρι τότε. Ταυτόχρονα  όμως στις διμερείς σχέσεις η Τουρκία άρχισε συστηματικά και με βάση σχέδιο να καλλιεργεί και να ενισχύει το τρίτο  μέρος της στρατηγικής της ,  να αμφισβητήσει την ελληνική κυριαρχία σε νησιά  με το εφυολόγημα ότι επειδή είναι στρατιωτικοποιημένα , δεν έχουν δικαίωμα σε ΑΟΖ ή υφαλοκρηπίδα, άρα είναι μειωμένης κυριαρχίας. Σταδιακά θα επιχειρήσουν και την αμφισβήτηση της Συνθήκης των Παρισίων του 1947, με την οποία αποδόθηκαν τα  Δωδεκάνησα στην Ελλάδα. Φυσικά νομικά δεν στέκει τίποτα από όλα αυτά. Όμως, όταν η Τουρκία μέσω ενός περιθωριακού βουλευτή είχε θέσει ζήτημα γκρίζων ζωνών στην Αθήνα γελούσαν. Και όμως οι τουρκικοί ισχυρισμοί έχουν ήδη κατατεθεί στον ΟΗΕ με το γνωστό έγγραφο Σινιρίογλου και απάντησε η Αθήνα, όχι ιδιαίτερα ικανοποιητικά. Στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών  επικρατεί απογοητευτική  κατάσταση καθώς η εξωτερική πολιτική έχει ταυτιστεί με  την εξοπλιστική φρενίτιδα και κάποιοι πιστεύουν ανοήτως ότι η ελληνογαλλική συμφωνία μπορεί να υποκαταστήσει την ανάγκη για διμερείς συνομιλίες με την Τουρκία και την επίλυση των προβλημάτων.  

Η Τουρκία με τη νέα NAVTEX για ασκήσεις εντός της κυπριακής ΑΟΖ θέλει να πετύχει δύο στόχους. Πρώτος να υποστηρίξει το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας εμποδίζοντας το ερευνητικό σκάφος  Nautical Geo να χαρτογραφήσει την  διαδρομή που υποτίθεται  θα ακολουθήσει ο αγωγός East Med και ταυτόχρονα να ξαναμπεί στο παιχνίδι των συνομιλιών με την ΕΕ, αλλά με μια  νέα κατάσταση. Ο Ερντογάν είχε προχωρήσει σε σημαντικές συμφωνίες με την Μέρκελ και στο μεταναστευτικό και κατά περιόδους στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο , αλλά είναι προφανές ότι τα πράγματα περιπλέκονται καθώς δεν υπάρχει  κυβέρνηση στη Γερμανία, ενώ  ο Τούρκος  πρόεδρος, θα εκμεταλλευθεί αυτή τη συγκυρία . Εκ των πραγμάτων η Άγκυρα θα οξύνει τους τόνους και θα επιδιώξει να εκβιάσει καταστάσεις .
       

Σύντομο ιστορικό εξελίξεων

Μετά τα γεγονότα του Έβρου στις αρχές του 2020 η Γερμανία και η Τουρκία βοηθούντος του Μακρόν και της ΕΕ, συμφώνησαν σε ένα πλαίσιο δράσης. Πρώτον ο Ερντογάν δεν θα επιχειρούσε νέα κρίση στον Έβρο. Δεύτερον η Ελλάδα θα είχε το ελεύθερο ακόμη και για βίαιες επαναπροωθήσεις χωρίς να  καταδικάζεται από την επίσημη ΕΕ. Τρίτον θα άρχιζαν συνομιλίες Ελλάδας –Τουρκίας, ενώ η Μέρκελ διαβεβαίωσε τον Ερντογάν ότι θα εξαφάνιζε από το τραπέζι τις κυρώσεις πράγμα που έγινε και αυτό είναι μελανό σημείο της πρωθυπουργίας Μητσοτάκη . Με απλά λόγια  ο Έλληνας πρωθυπουργός «πούλησε» τις κυρώσεις χωρίς να πάρει τίποτα και αυτό για να μην διαταραχθεί το  κλίμα στη Γερμανία με εισόδους μεταναστών .
Οι συνομιλίες ως γνωστόν κατέληξαν σε μια συμφωνία για επανάληψη των διερευνητικών  αλλά το κλίμα οξύνθηκε μετά την ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία για μερική οριοθέτηση και αυτή η όξυνση διαρκεί μέχρι σήμερα, χωρίς όμως η Άγκυρα να υπαναχωρήσει στο παραμικρό από το δόγμα της.
Τώρα υπάρχει μια νέα κατάσταση. Η διεθνής ρευστότητα είναι αυξημένη. Οι θέσεις της Τουρκίας στην Λιβύη είναι αποδυναμωμένες εξαιτίας της επιμονής της Αιγύπτου να αποχωρήσουν οι Τούρκοι από τη χώρα αυτή και κυρίως να μην χάσει το Κάιρο την δική του επιρροή. Την Αίγυπτο στηρίζουν ΗΠΑ, ΕΕ και πότε πότε οι Ρώσοι. Ταυτόχρονα η Μέρκελ αποχωρεί, η πολιτική κατάσταση στην Τουρκία περιπλέκεται από το πρόβλημα υγείας του Ερντογάν και τις υπόγειες διεργασίες για την διαδοχή του αλλά στην Ελλάδα δεν υπάρχει πρόθεση για πρωτοβουλίες .
       

Ο νέος σύνθετος και απειλητικός κύκλος

Τώρα μπαίνουμε σε έναν νέο κύκλο. Από τις εξελίξεις θα διακριβωθεί αν θα είναι ο τελευταίος πριν το 2023 ή θα ακολουθήσουν μεγαλύτερες εντάσεις. Προς το παρόν υπάρχει ήδη μια βαριά ατμόσφαιρα και ένα κλίμα αμηχανίας για το επόμενο στάδιο.
Η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει διαπραγματευτικό σχέδιο και αυτό θα περιπλέξει τα πράγματα. Δεν είναι αρνητικό η Αθήνα να επιδιώκει συμμαχίες και ενίσχυση του μετώπου με τις ΗΠΑ και την ΕΕ. Υπάρχει όμως ένα ερώτημα. Αντί ο πρωθυπουργός να προειδοποιήσει δημόσια και την ΕΕ και το ΝΑΤΟ ότι μια ελληνοτουρκική σύρραξη θα οδηγήσει σε πλήρη διάλυση την Συμμαχία και σε κρίση , ηθική και πολιτική την ΕΕ, επιδιώκει να εξαγοράσει ασφάλεια μέσω εξοπλισμών.Υπερβολικών εξοπλισμών που δεν συνοδεύονται όμως από την απολύτως αναγκαία διπλωματική κινητικότητα. Η δημόσια προειδοποίηση μπορεί να λειτουργήσει και ως αφύπνιση και για την ΕΕ και το ΝΑΤΟ . Ένα επεισοδιο Ελλάδας -Τουρκίας θα οδηγήσει με απόλυτη ακρίβεια στη κατάρρευση της Συμμαχίας και σε ψυχολογικό σοκ την ΕΕ. 

Εν κατακλείδι , πλήθος διπλωματών , αναλυτών και πολιτικών παρατηρητών, θεωρούν δεδομένη τη περαιτέρω όξυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Ταυτόχρονα οι υπόγειες διεργασίες στην Τουρκία που έχουν ορίζοντα την διαδοχή του Ερντογάν έχουν ξεκινήσει. Η διεθνής ρευστότητα δεν βοηθά. Το ΝΑΤΟ είναι κλινικά νεκρό, η ΕΕ περιμένει  να σχηματιστεί κυβέρνηση στη Γερμανία, ο ΟΗΕ δεν μπορεί να παρέμβει. Η διμερής συμφωνία με τη Γαλλία έχει θετικά στοιχεία αλλά δεν θα αποτρέψει την Τουρκία από την εφαρμογή του δόγματός της. Είναι κορυφαία προτεραιότητα για την Ελλάδα η προετοιμασία για διαπραγματεύσεις , αλλά ο πρωθυπουργός είναι όμηρος εσωκομματικών βέτο.