Του Σωτήρη Σιδέρη


Σενάρια ή όχι, ασκήσεις επί χάρτου ή ψυχολογικού πολέμου, όπως και να τα ονομάσει κανείς, εγκυμονούν τεράστιους κινδύνους για την ασφάλεια της χώρας συζητήσεις του παρασκηνίου  που επικεντρώνονται στην επιστροφή των ΗΠΑ στο πυρηνικό δόγμα, εν μέσω όξυνσης των σχέσεων με Ρωσία και Κίνα. Πρόκειται για μια νέα κατάσταση που μοιάζει με επιστροφή στο παρελθόν, με την διαφορά όμως ότι ο διπολικός κόσμος, ΗΠΑ –ΕΣΣΔ ήταν σταθερός, ενώ σήμερα ο πολυπολικός είναι ρευστός και ασταθής.  Η κρίση στις σχέσεις  των ΗΠΑ με την Τουρκία, η επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς, η πληθώρα νέων βάσεων των Αμερικανών στην Ελλάδα,  η κρίση με την Τουρκία και η ουσιαστική αχρήστευση της βάσης του Ινσιρλίκ που φιλοξενεί πυρηνικά, είναι αιτίες ή προφάσεις για την επανεξέταση, όπως πιστεύουν κάποιοι,   του δόγματος του πρώτου πυρηνικού πλήγματος.  Έχοντας υπόψη το κλίμα αυτό, σε περιορισμένο αριθμών διπλωματών, επικρατεί η αίσθηση ότι είναι θέμα χρόνου,  το θέμα της επαναγκατάστασης πυρηνικών στην Ελλάδα να τεθεί στο τραπέζι.

Οι συζητήσεις για επέκταση της βάσης στην Σούδα για την κατασκευή πρόσθετων αποθηκευτικών χώρων, η νέα βάση στην Αλεξανδρούπολη και η παλιά στον Άραξο αποτελούν  σημεία αναφοράς,   και δεν αποκλείεται να δούμε κάποια στιγμή εξελίξεις ως εναλλακτική επιλογή στη βάση του Ινσιρλίκ  στην Τουρκία. Η υπόθεση αυτή, αν εξελιχθεί και αποτελεί πράγματι στόχο των ΗΠΑ,  είναι ζήτημα χρόνου να επανέλθει στο προσκήνιο.

Ζητήματα ασφαλείας

Τότε , θα προκαλέσει μεγάλα ζητήματα ασφάλειας της χώρας μας, καθώς εκ των πραγμάτων η Ρωσία θα αναπροσαρμόσει με την σειρά της το δικό της δόγμα και φυσικά θα στρέψει τους πυραύλους της προς την Ελλάδα.
Οι ελληνοαμερικανικές συζητήσεις για την επέκταση των διευκολύνσεων της Ελλάδας προς τις ΗΠΑ , δηλαδή των συμφωνιών για τις βάσεις βρίσκονται σε εξέλιξη. Οι ΗΠΑ ζητούν πενταετούς διάρκειας συμφωνία. Η κυβέρνηση ζήτησε οικονομικά ανταλλάγματα ύψους 3 δις δολαρίων που προκάλεσε μειδιάματα στην Ουάσιγκτον . Οι Αμερικανοί ξέρουν ότι είτε δεν θα δώσουν ούτε ένα δολάριο, είτε ένα συμβολικό ποσό καθώς γνωρίζουν ότι η κυβέρνηση είναι δεδομένη. Πιθανόν  να γεμίσουν τις Ένοπλες Δυνάμεις με σαράβαλα οπλικά συστήματα .

Σε κάθε περίπτωση το θέμα αυτό πιθανόν να αναδειχθεί σε μείζων αν ο ΣΥΡΙΖΑ απαιτήσει διαφάνεια και ανταλλάγματα .  Επειδή ο ΣΥΡΙΖΑ ναι μεν δεν είναι δεδομένος , αλλά δεν είναι και δύναμη αντίστασης , καθώς έχει αποδεχθεί πλήρως το ατλαντικό δόγμα, δεν ξέρουμε πως θα εξελιχθεί η συζήτηση.  Αν όμως επιβεβαιωθεί ότι οι ΗΠΑ θα επιστρέψουν στο πυρηνικό τους δόγμα, στον ΣΥΡΙΖΑ και όχι μόνο, θα επικρατήσουν νέες τάσεις. Αυτό που θα μπορούσε να  αναδειχθεί στη δημόσια συζήτηση, είναι  το  πολιτικό πλαίσιο, να περιγραφεί δηλαδή η ακριβής χρήση των βάσεων σε Σούδα, Λάρισα, Βόλο και Αλεξανδρούπολη. Για την τελευταία γίνεται πολύς λόγος για φιλοξενία ισχυρών ναυτικών δυνάμεων, ηλεκτρονικού πολέμου, άγνωστο τι άλλο. Είναι προφανές πως ούτε το κοινοβούλιο λειτουργεί, ούτε ο αυτονόητος έλεγχος των αποφάσεων υφίσταται. Από αυτή την πραγματικότητα πηγάζουν και οι ανησυχίες ότι  αν οι ΗΠΑ επιστρέψουν στο πυρηνικό δόγμα, η Ελλάδα σίγουρα θα αναβαθμιστεί στα σχέδια των ΗΠΑ , αλλά και …των Ρώσων.
       

Προφητικό άρθρο;

Υπό αυτό το πρίσμα έχει ιδιαίτερη σημασία ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Foreign Affair που μοιάζει περισσότερο με προαναγγελία εγκατάστασης πυρηνικών στην Ελλάδα, παρά με ανάλυση. Το υπογράφουν δύο επιστήμονες.   Ο ΜΟΧΑΜΕΝΤ ΕΛΣΑΕΡ είναι πολιτικός Επιστήμονας και ειδικός στην Ασφάλεια και Επιστήμη των Πυρηνικών Όπλων. Είναι πρόεδρος του Transatlantic Association United Kingdom.
Ο δεύτερος είναι ο Έλληνας  Δρ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΣΚΑΡΗΣ  Πυρηνικός Φυσικός. Απέκτησε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο Duke, Βόρεια Καρολίνα ΗΠΑ, και πραγματοποίησε δύο μεταδιδακτορικά στο Πανεπιστήμιο Stanford, Καλιφόρνια ΗΠΑ και στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ).
Οι συντάκτες του ιδιαίτερα μακροσκελούς άρθρου αναφέρονται  στην απόσυρση των πυρηνικών από την Ελλάδα τονίζοντας ότι οι λόγοι  παραμένουν άγνωστοι μέχρι και σήμερα καθώς το ΝΑΤΟ δεν έχει προβεί σε εξηγήσεις. Μια πιθανή εξήγηση σχετίζεται με την απόσυρση του πεπαλαιωμένου στόλου μεταφοράς (αεροσκάφη A-7s). Μια δεύτερη εξήγηση σχετίζεται με την απάλειψη του σοβιετικού κινδύνου.
Τα πιο ενδιαφέροντα σημεία του άρθρου, που σημειωτέον προκαλούν με την ωμότητά τους είναι:

«Ήδη από το 1994 υπήρξαν αναφορές περί εκκίνησης της διαδικασίας απόσυρσης  των πυρηνικών από τον Αμερικανικό Στρατό. Στις 6 Απριλίου 2001 εκδόθηκε η σχετική εξουσιοδότηση ενώ στις 20 Ιουνίου επαληθεύτηκε η αερομεταφορά των 20 βομβών προς άγνωστη κατεύθυνση καθώς και η απενεργοποίηση της 731ης Επιλαρχίας Υποστήριξης Πυρομαχικών του Αμερικανικού Στρατού . Αν και η κατεύθυνση των όπλων παραμένει άγνωστη, μόνο η βάση Ramstein στην Γερμανία είχε διαθέσιμο αποθηκευτικό χώρο. Εάν οι κεφαλές δεν επέστρεψαν στις ΗΠΑ και παρέμειναν στην Ευρώπη πολύ πιθανό να βρίσκονται στην Γερμανία.

 Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα παρέλαβε νέα αεροσκάφη F-16 το 1998, η ίδια έθεσε ως προτεραιότητα τις αναχαιτίσεις των παραβιάσεων του εθνικού εναέριου χώρου, παραιτούμενη από τον πυρηνικό ρόλο της. Μια δεύτερη εξήγηση σχετίζεται με την απάλειψη του σοβιετικού κινδύνου. Η κατοχή πυρηνικών βομβών μπορεί να θεωρήθηκε παρωχημένη και αντίθετη με το κλίμα της εποχής. Πράγματι, οι τάσεις δημιουργίας πυρηνικών ταμπού (nuclear taboo) ήταν ιδιαιτέρως έντονες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η παραίτηση των πυρηνικών οπλοστασίων από τις νέες χώρες που δημιουργήθηκαν μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης (π.χ. Ουκρανία, Αζερμπαϊτζάν, Λευκορωσία). Ήδη από τον Ιούνιο του 1990, οι ΗΠΑ είχαν αφαιρέσει όλες τις μη-Σοβιετικές χώρες-μέλη του Συμφώνου της Βαρσοβίας από τα Στρατηγικά Πλάνα Πυρηνικού Πολέμου (Strategic Nuclear War Plan).
Αυτό που απέτυχε η Ελλάδα και άλλες χώρες να αντιληφθούν είναι ότι τα πυρηνικά όπλα έγιναν πολιτικό εργαλείο αποτροπής και επιβολής τάξης σε χώρες άμεσου κινδύνου.
    

Η Ελλάδα μετά  τα πυρηνικά

Από την πλευρά της Ελλάδας υπήρξε απώλεια του στρατηγικού ρόλου και της πυρηνικής αποστολής της. Αυτό οδήγησε στην υποβάθμιση του στρατηγικού χαρακτήρα της Ελλάδας από κράτος θεματοφύλακας της πυρηνικής αποστολής σε κράτος αποκλειστικά υπο-στρατηγικής και τακτικής σημασίας για την Συμμαχία και τις ΗΠΑ. Η απόφαση αυτή είχε επιπτώσεις στην στρατηγική ισορροπία σε μια εποχή που ο σοβιετικός κίνδυνος εξαφανίστηκε αλλά τον διαδέχθηκε η απειλή πυρηνικοποίησης άλλων χωρών καθώς και ο φόβος διάδοσης όπλων μαζικής καταστροφής στην Μέση Ανατολή και Ασία. Η αποστολή των πυρηνικών που κάποτε αποτελούσαν αποτρεπτικό κρίκο της Δύσης κατά της Σοβιετικής Ένωσης αναθεωρήθηκε.

Συνεπώς, ο ρόλος των πυρηνικών όπλων για την ευρω-ατλαντική ασφάλεια παραμένει πυλώνας σταθερότητας και συνοχής. Η αποχώρηση των μη-στρατηγικών κεφαλών από την Ελλάδα ήταν αντιπαραγωγική κίνηση καθώς μόνο αρνητικές επιπτώσεις έχει επιφέρει στην δυναμική και στρατηγική σημασία της Ελλάδας για το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ. Το ερώτημα που προκύπτει είναι εάν και κατά πόσο η επιστροφή των πυρηνικών κεφαλών την σημερινή εποχή στην Ελλάδα είναι επιτακτική για την ευρω-ατλαντική ασφάλεια.

Επιστροφή στα πυρηνικά

Η απάντηση είναι ότι η πιθανή επιστροφή θα προσφέρει πολλαπλά στρατηγικά οικονομικά και επιστημονικά πλεονεκτήματα. Η ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ θα ενισχυθεί και ο ρόλος της Ελλάδας μέσα στην Συμμαχία θα ενδυναμωθεί σε μια εποχή που οι θεσμοί και οι συμφωνίες ελέγχου των πυρηνικών όπλων φθείρονται με πρωτοφανείς ρυθμούς. Παράλληλα, η απομάκρυνση της Τουρκίας από την Δύση και το πραξικόπημα του 2016 που γέννησε ανησυχίες για την ασφάλεια των πυρηνικών της βάσης του Ιντσιρλίκ δημιουργεί ένα παράθυρο ευκαιρίας για την επιστροφή των πυρηνικών στην Ελλάδα, η οποία έχει την προοπτική να αποτελέσει πυλώνα σταθερότητας για τα συμφέροντα της Δύσης σε Μέση Ανατολή, Ασία και Αφρική.
       
Ο ρόλος των μη-στρατηγικών πυρηνικών όπλων στην Ευρώπη είναι εγγυητικός πυλώνας για την διατήρηση αξιόπιστης πυρηνικής αποτροπής. Όπως επιβεβαιώνει η Έκθεση Πυρηνικού Δόγματος του 2018, ο ρόλος των μη-στρατηγικών όπλων είναι να προσφέρουν το αίσθημα της ασφάλειας στην Ευρώπη και να εκπέμπουν σήματα αποτροπής σε πιθανές εχθροπραξίες. Η αποστολή υλοποιείται μέσω της μετεγκατάστασης βομβών βαρύτητας και την παροχή αεροσκαφών διπλής χρήσης (dual-capable aircraft), όπως είναι το F-35.

Εν ολίγοις, τα μη στρατηγικά πυρηνικά όπλα συμπληρώνουν το πυρηνικό τρίγωνο (nuclear triad) των ΗΠΑ αυξάνοντας την αξιοπιστία του πυρηνικού οπλοστασίου της Δύσης. Συνεπώς, η προσήλωση των ΗΠΑ στην διατήρηση και ενίσχυση των μη στρατηγικών όπλων στην Ευρώπη είναι βέβαιη. Αναφορικά με την στάση της Αμερικής απέναντι στην επιστροφή των κεφαλών στην Ελλάδα, η σύσφιξη των ελληνοαμερικανικών σχέσεων δείχνει ότι αυτή είναι απολύτως εφικτή. Η πρόσφατη επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών, Μάικ Πομπέο, στην Σούδα επιβεβαιώνει αυτήν την στροφή.

"Παράθυρο ευκαιρίας για την Ελλάδα"

Το πρόγραμμα αντικατάστασης και ανανέωσης του μη-στρατηγικού πυρηνικού οπλοστασίου των ΗΠΑ στην Ευρώπη αναμένεται να ξεκινήσει μέχρι τα τέλη του 2021. Όλες οι βόμβες βαρύτητας αναμένεται να αντικατασταθούν με τον νέο τύπο B61-12, βόμβες που θα προσφέρουν μεγαλύτερες δικλείδες ασφαλείας και μπορούν να ενσωματωθούν στο F-35. Αυτό ουσιαστικά δημιουργεί παράθυρο ευκαιρίας για την Ελλάδα καθώς για πρώτη φορά θα υπάρξει αντικατάσταση βομβών που τεχνικά σημαίνει ότι είναι εφικτό να γίνουν αναδιοργανώσεις στις υπάρχουσες τοποθεσίες και δομές φιλοξενίας. Αν και οι βάσεις στην Άραξο και την Σούδα μπορούν να φιλοξενήσουν βόμβες βαρύτητας άμεσα, μπορούν να εξεταστούν οι στρατηγικές προεκτάσεις μιας πιθανής εγκατάστασης στην Αλεξανδρούπολη. Συγκεκριμένα, η Αλεξανδρούπολη επιλέγεται λόγω εγγύτητας που κανένα άλλο κράτος δεν μπορεί να προσφέρει καθώς απέχει 1,021 μίλια από το πρώτο σιλό  (Κοζέλσκ), χωρίς να βρίσκεται εντός ακτίνα στόχευσης από όπλα μικρού ή μεσαίου βεληνεκούς από την Ρωσία.
    

Η Αλεξανδρούπολη

Σε σύγκριση με την βάση του Ινσιρλίκ η οποία απέχει περίπου 150 μίλια περισσότερα, η Αλεξανδρούπολη μπορεί να δώσει άμεση πρόσβαση στην ανατολική πτέρυγα της ρωσικής επικράτειας όπου και βρίσκεται η συντριπτική πλειοψηφία των σιλό. Τέτοια δυνατότητα δίνουν και σκανδιναβικές χώρες που συνορεύον με την Ρωσία, ωστόσο η γεωγραφία αυτών των χωρών καθώς και η ισχυρή παρουσία ρωσικών αντιπυραυλικών συστημάτων τελευταίας τεχνολογίας (S-400 και S-500), επιδεικνύει τους λόγους για τους οποίους η φιλοξενία πυρηνικών κεφαλών κρίνεται στρατηγικά ασύμφορη. Από την άλλη πλευρά, η βάση του Ινσιρλίκ δίνει άμεση πρόσβαση στην χώρες του Κόλπου -κυρίως το Ιράν. Συνεπώς, μετά την Τουρκία η Ελλάδα είναι η αμέσως επόμενη στρατηγικά ασφαλέστερη χώρα για μετεγκατάσταση ή φιλοξενία μη-στρατηγικών πυρηνικών κεφαλών.

Πέρα από το τεχνικό και στρατηγικό μέρος, η επιστροφή των πυρηνικών όπλων στην Ελλάδα επιλύει και ένα τεχνικό ζήτημα που προκύπτει από την αποβολή της Τουρκίας από το πρόγραμμα των F-35. Επειδή οι νέες κεφαλές αναμένεται να έχουν ως βασικό μέσο μεταφοράς τα F-35, ο πυρηνικός ρόλος της Τουρκίας μπορεί να μην είναι πια εφικτός. Ήδη στην επιστημονική κοινότητα υπάρχει συζήτηση για την πιθανότητα μεταφοράς των πυρηνικών κεφαλών στην Ιταλία. Το ίδιο ζήτημα προκύπτει και για την Ελλάδα, η οποία από τη μια δεν έχει κανένα μέσο παράδοσης και δεν συμμετέχει στο πρόγραμμα των F-35, από την άλλη, όμως, δεν είναι αποκλεισμένη από αυτό και η μελλοντική αγορά είναι πιθανή».
Να μας ζώσουν τα φίδια;..