Του Πέτρου Γιαννίδη

Ο ρόλος της Ρωσίας στην Ελληνική Επανάσταση είναι γνωστός:Πρώτος Κυβερνήτης της ανεξάρτητης Ελληνικής δημοκρατίας έγινε ο Ιωάννης Καποδίστριας, πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας. Η επανάσταση ξεκίνησε με την εξέγερση του Αλέξανδρου Υψηλάντη – στρατηγού του ρωσικού στρατού και πρώην υπασπιστή του Αλέξανδρου Α΄. Η «Φιλική Εταιρεία» με έδρα την ρωσική Οδησσό συντόνισε και χρηματοδότησε την επανάσταση.

Η Ρωσία είχε συγκρουσιακή σχέση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και υποστήριξε την Ελλάδα, καθώς αποτελούσε αντίβαρο στη διάρκεια των  ρωσοτουρκικών συγκρούσεων. Υπενθυμίζεται ότι όλες οι ισχυρές δυνάμεις της περιόδου αρχικά ήταν αρνητικές στην ελληνική επανάσταση, καθώςη εξέγερση εναντίον του νόμιμου μονάρχη αντιμετωπιζόταν ως εν δυνάμει εσωτερικός κίνδυνος των μεγάλων δυνάμεων.

Παρά ταύτα η Ρωσία τον Ιούλιο του 1821 διαφοροποιήθηκε από τις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις, με την επίσημη κατάθεση  στην Οθωμανική Αυτοκρατορία για την διακοπή των διώξεων των Ελλήνων επαναστατών, χωρίς ανταπόκριση από την Υψηλή Πύλη. Η διαφοροποίηση αυτή, όπως και στη συνέχεια η θετική στάση της Ρωσίας υπέρ των ελληνικών θέσεων οφείλεται κυρίως στην γεωγραφία. Η Ρωσία δεν είχε διέξοδο σε «θερμές θάλασσες», τα Στενά του Βοσπόρου ήταν η μοναδική επιλογή.

Η ρωσική εξωτερική πολιτική την περίοδο της Μεγάλης Αικατερίνης και του Μεγάλου Πέτρου επεξεργάστηκε το «Ελληνικό Σχέδιο» ως απάντηση στην  ανάγκη διασφάλισης των στρατηγικών συμφερόντων της Ρωσίας. Στόχος της ήταν ο περιορισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Ασία.

Η υλοποίηση του στρατηγικού στόχου της περνούσε μέσα από την σύμπτυξη συμμαχίας με την Αυστρία αποσκοπώντας στην σύσταση ισχυρού Ελληνικού Κράτους με επικεφαλής τον εγγονό της Αικατερίνης και μελλοντικό βασιλιά Κωνσταντίνο.

Το σχέδιο αυτό εγκαταλείφθηκε μετά την αλλαγή της αυστριακής πολιτικής και τον θάνατο του Ιωσήφ Β΄ και την ανατροπή των γεωπολιτικών δεδομένων οφειλόμενη στη Γαλλική Επανάσταση, κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων. Αποτέλεσμα ήταν η μεταστροφή της ρωσικής πολιτικής μετά το 1815.

Η παρουσία όμως του Ιωάννη Καποδίστρια ως Υπουργού Εξωτερικών στη Ρωσία αποτελούσε πλεονέκτηματης ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, η οποία παρά την αναδίπλωση της συνέχισε την υποστήριξη ίδρυσης ελληνικού κράτους.

Ο Καποδίστριας είχε επεξεργαστεί σχέδιο για την εθνική παλιγγενεσία. Στο σχεδιασμό οι Έλληνες έπρεπε να ετοιμαστούν για τον ιστορικό τους ρόλο και να εκπαιδευθεί ελίτ διανοουμένων για την ανάληψη της ηγεσίας. Ο Καποδίστριας γνώριζε ότι η συγκρότηση ελληνικού κράτους περνούσε μέσα από την εκμετάλλευση της ισχύος της Ρωσίας, η οποία θα είχε εκ των πραγμάτων την πρωτοβουλία των κινήσεων.

Η ρωσική επιρροή στην ελληνική υπόθεση συνεχίζεται με το σχέδιο των 3 Ηγεμονιών, την άνοδο στον θρόνο του Νικόλαου, την πλειοδοσία της περιόδου 1826-7, το Ναυαρίνο, τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο και τη Συνθήκη της Αδριανούπολης, την βοήθεια του Καποδίστρια, το ρωσικό δάνειο στον Όθωνα και την εμφάνιση συγκροτημένου φιλορωσικού κόμματος.

Η ρωσική στάση δημιούργησε αντιδράσεις στο Λονδίνο και στο Παρίσι αξιοποιώντας «τον μεγάλο ασθενή της Ευρώπης» την Τουρκία, ως απαραίτητο αντιστάθμισμα στην Πετρούπολη. Η συνεχιζόμενη συντηρητική εξωτερική πολιτική της Ρωσίας είχε ως αποτέλεσμα το Λονδίνο και το Παρίσι με επιδέξιες διπλωματικές κινήσεις να προσελκύσουν τη Ρωσία στην επίλυση της σύγκρουσης προς όφελος των Ελλήνων, χωρίς την ενίσχυση του ρόλου της στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.

Το αντικειμενικό αποτέλεσμα ήταν η Ρωσία να συμβάλει αποφασιστικά στην νίκη της ελληνικής επανάστασης, χωρίς γεωπολιτικά ανταλλάγματα.Ο Καρλ Μαρξ ανέφερε για την Ελληνική Επανάσταση: «Ποιος έκρινε τον αγώνα όταν εξεγέρθηκαν οι Έλληνες; Όχι βέβαια οι συνωμοσίες και οι ξεσηκωμοί του Αλή Πασά στα Γιάννενα, όχι βέβαια η Ναυμαχία του Ναβαρίνου, όχι βέβαια η παρουσία γαλλικού στρατού στο Μοριά, ούτε οι συνδιασκέψεις και τα πρωτόκολλα του Λονδίνου παρά ο Ντίμπιτς, που προέλασε με τον ρωσικό στρατό ίσαμε την κοιλάδα της Μαρίτσας περνώντας τον Αίμο».

Παρότι οι σημερινές ελληνορωσικές σχέσεις στηρίζονται στο θετικό́ υπόβαθρο ιστορικών δεσμών της ορθοδοξίας και των πολιτισμικών σχέσεων, ο δεσμός των δυο χωρών επηρεάζεται από́ την γεωπολιτική σημασία της Ανατολικής Μεσογείου. Η Ρωσία είναι η χώρα εκείνη, που σε περιόδουςασφυκτικήςπίεσης της Ελλάδας διαδραματίζει ιστορικά τον ρόλο του « από́ μηχανήςθεού́» για την Ελλάδα.

Επομένως, είναι βάσιμη η άποψηότι ο καλύτεροςσύμμαχος των Ελλήνων από τον 18οαιώνα και έως τη δημιουργία του νεοσύστατουελληνικού κράτους ήταν η Ρωσία, στην προσπάθεια της  να απεγκλωβιστεί́ από́ τα Στενά́ του Βοσπόρου. Υπό αυτό το πρίσμα ερμηνεύεται η θετική στάση της Ρωσίας και της Σοβιετικής Ένωσης επί της αρχής στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και στο Κυπριακό.

Τα τελευταία χρόνια η ελληνική εξωτερική πολιτική προχώρησε αποφασιστικά με την Συμφωνία των Πρεσπών στον επαναπροσδιορισμό της εξωτερικής πολιτικής της. Η Συμφωνία των Πρεσπών ήταν σημαντική όχι μόνο για τις δύο χώρες αλλά και για την ισορροπία των ισχυρών δυνάμεων στην περιοχή. Οι ΗΠΑ μέσω της ένταξης της Βόρειας Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ είχε σημαντικό γεωπολιτικό όφελος, ενώ η Ρωσία αντιμετώπισε τις εξελίξεις στην Βαλκανική ως απειλή των συμφερόντων της.

Η ελληνική εξωτερική πολιτική δίνοντας έμφαση στην επίτευξη της Συμφωνίας των Πρεσπών και στην ανάπτυξη των τριμερών σχημάτων συνεργασίας με Κύπρο-Ισραήλ και Κύπρο-Αίγυπτο, δεν αναζήτησε γεωπολιτικά αντίβαρα διασφάλισης των ρωσικών συμφερόντων στην Ανατολική Μεσόγειο. Η ελληνική εξωτερική πολιτική χαρακτηρίζεται από τον 18ο αιώνα έως και σήμερα από την θεωρία του εκκρεμούς, με αποτέλεσμα να αδυνατίζει διαπραγματευτικά. Η Συμφωνία των Πρεσπών ήταν ιστορική διπλωματική νίκη της χώρας, ωστόσο στη συνέχεια η ελληνική εξωτερική πολιτική δεν κατόρθωσε να την μετουσιώσει σε γεωπολιτική και οικονομική ισχύ της χώρας μας στην περιοχή.

Στις νέες προκλήσεις της εξωτερικής πολιτικής της χώρας στο Αιγαίο και στο Κυπριακό είναι αναγκαία η διαμόρφωση ισορροπημένης εξωτερικής πολιτικής, λαμβάνοντας υπόψητους συσχετισμούς στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.