Η αμερικανική διπλωματία δέχθηκε μια μεγάλη ήττα και είναι εμφανής η αποδυνάμωσή της σε μια περιοχή , στη Μ. Ανατολή και όχι μόνο, όπου ήταν αδιαμφισβήτητη η κυριαρχία της. Η στορική συμφωνία Ιράν -Σαδουδικής Αραβίας που φέρει την σφραγίδα του Πεκίνου, αμφισβητεί ευθέως την αμερικανική υπεροχή. Μια συγκλονιστική ανάλυση του Foreign Affairs δίνει το στίγμα των όσων συντελούνται , αναδεικνύει το νέο ρόλο του Πεκίνου και σημείο προς σημείο , καταδεικνύει πως οι ΗΠΑ χάνουν επιρροή. Το κείμενο έχει ως εξής:

“Tο νέο τοπίο που διαμορφώνεται στην Μέση Ανατολή με την προσέγγιση και εξομάλυνση των σχέσεων του Ιράν με την Σαουδική Αραβία

Το Foreign Affairs δημοσιεύει ανάλυση των Μaria Fantappie και Vali Nasr με τίτλο A New Order in the Middle East?  και με θέμα το νέο τοπίο που διαμορφώνεται στην Μέση Ανατολή με την προσέγγιση και εξομάλυνση των σχέσεων του Ιράν με την Σαουδική Αραβία. Oι αρθρογράφοι τονίζουν ότι πρόκειται για στρατηγική νίκη της Κίνας που αντικαθιστά την επιρροή των ΗΠΑ στην περιοχή και ότι η Ουάσιγκτον πρέπει να αναθεωρήσει την πολιτική της, εάν επιθυμεί να περιορίσει την κινεζική επιρροή στην Μέση Ανατολή.  Στις 6 Μαρτίου 2023, εκπρόσωποι από το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία συναντήθηκαν στο Πεκίνο για συζητήσεις με τη μεσολάβηση της Κίνας και στην συνέχεια το Ριάντ και η Τεχεράνη ανακοίνωσαν ότι αποφάσισαν να εξομαλύνουν  τις σχέσεις τους.

Αυτή η συμφωνία συνιστά ένα ορόσημο και μπορεί να μεταμορφώσει τη Μέση Ανατολή, καταργώντας το σημερινό χάσμα Σ. Αραβίας -Ιράν και εντάσσοντας την περιοχή στο βεληνεκές των  παγκόσμιων  φιλοδοξιών της Κίνας. Για το Πεκίνο, η συμφωνία αυτή ήταν ένα μεγάλο άλμα προς τα εμπρός σε σχέση με τον  ανταγωνισμό του με την Ουάσιγκτον, αναφέρουν εισαγωγικά οι αρθρογράφοι. Δεν έπρεπε όμως να είναι έτσι, καθώς οι ΗΠΑ ήταν εκείνες  που το 2021 είχαν ενθαρρύνει το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία να ξεκινήσουν συζητήσεις,  σε μια προσπάθεια να μειώσουν τις εντάσεις μεταξύ τους και να τερματίσουν τη σύγκρουση στην Υεμένη. Ωστόσο, η κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας στράφηκε στην Κίνα, θεωρώντας τον Πρόεδρο Xi Jinping ως καλύτερο μεσολαβητή με την Τεχεράνη. Η εμπλοκή της Κίνας - πίστευαν οι Σαουδάραβες - ήταν η πιο σίγουρη εγγύηση ότι μια συμφωνία με το Ιράν θα διαρκέσει, καθώς η Τεχεράνη είναι απίθανο να διακινδυνεύσει τις σχέσεις της με το Πεκίνο, παραβιάζοντας μια τέτοια συμφωνία.

Ο Κινέζος Πρόεδρος Xi συζήτησε το θέμα με τον Σαουδάραβα πρίγκιπα διάδοχο Mohammed bin Salman κατά την επίσκεψή του στο Ριάντ τον Δεκέμβριο του 2022 και στη συνέχεια συναντήθηκε με τον Ιρανό Πρόεδρο Ebrahim Raisi στο Πεκίνο τον Φεβρουάριο του 2023. Ακολούθησαν έντονες συζητήσεις μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας, κατά τις οποίες οι δύο πλευρές συμφώνησαν να προχωρήσουν σε εξομάλυνση των σχέσεων. Και για τις δύο χώρες, η προσωπική παρέμβαση του Xi ήταν κρίσιμη. Και οι δύο έχουν μακροχρόνιους πολιτικούς και οικονομικούς δεσμούς με το Πεκίνο και, ως εκ τούτου, ο Κινέζος πρόεδρος ήταν σε θέση να λειτουργήσει ως έμπιστος ενδιάμεσος μεταξύ τους. Εάν η συμφωνία εφαρμοστεί πλήρως, η Τεχεράνη και το Ριάντ θα ανοίξουν ξανά τις πρεσβείες τους και η κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας θα σταματήσει την υποστήριξή της στο τηλεοπτικό κανάλι Iran International, που η Τεχεράνη θεωρεί υπεύθυνο για την εσωτερική του κοινωνική αναταραχή. Και οι δύο χώρες θα τηρήσουν την εκεχειρία του Απριλίου 2022 στην Υεμένη και θα ξεκινήσουν τις εργασίες για μια επίσημη ειρηνευτική συμφωνία για τον τερματισμό του εμφυλίου πολέμου στη χώρα αυτή. Το Ιράν θα σταματήσει να προμηθεύει όπλα στους αντάρτες Χούτι και θα τους πείσει να σταματήσουν τις πυραυλικές επιθέσεις τους στη Σαουδική Αραβία. Επιπλέον, η συμφωνία απαιτεί και για το Ιράν και τους Άραβες εταίρους του να ξεκινήσουν συζητήσεις για την οικοδόμηση ενός νέου περιφερειακού πλαισίου ασφάλειας και όλα αυτά τα βήματα θα τα επιβλέπει η Κίνα.

Η συμφωνία Ιράν-Σαουδικής Αραβίας παρέχει τη δυνατότητα στο Ιράν να μην  στέκεται πλέον μόνο του για να αντιμετωπίσει μια συμμαχία Αράβων και Ισραηλινών, από την οποία οι HΠΑ περίμεναν ότι θα έκανε τη δύσκολη δουλειά να τον  περιορισμό του. Αντίθετα, η συμφωνία έχει τη δυνατότητα να φέρει το Ιράν πιο κοντά στους Άραβες γείτονές του και να σταθεροποιήσει σταδιακά τις σχέσεις του στην περιοχή.  Υπογραμμίζοντας αυτή την υπόσχεση, ο Σαουδάραβας υπουργός Οικονομικών, Mohammed al-Jadaan, έχει δεσμευτεί ότι, εάν όλα πάνε σύμφωνα με το σχέδιο, η Σαουδική Αραβία είναι έτοιμη να επενδύσει στην οικονομία του Ιράν. Ο Ebrahim Raisi έχει ήδη αποδεχτεί μια πρόσκληση να επισκεφθεί το Ριάντ σε απροσδιόριστη ημερομηνία, σε μια περαιτέρω ένδειξη της πρόθεσης και των δύο πλευρών να ενισχύσουν τους δεσμούς. Οι συνέπειες για την περιοχή μιας τέτοιας ταχέως αναπτυσσόμενης σχέσης μπορεί να είναι βαθιές. Ιράν:

 Το 2015, προτεραιότητα του Ιράν ήταν η βελτίωση των σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Η Τεχεράνη τότε θεωρούσε τις διαπραγματεύσεις με τους γείτονές της ως δευτερεύουσες. Το αποτέλεσμα ήταν το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA) -η συμφωνία με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Συμβούλιο  Ασφαλείας του ΟΗΕ, για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν με αντάλλαγμα την ελάφρυνση των κυρώσεων. Αφότου όμως ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ Trump απέσυρε την αμερικανική υποστήριξη για το JCPOA το 2018, η Σαουδική Αραβία και άλλες χώρες του Κόλπου πλησίασαν πιο κοντά στο Ισραήλ. Το Ιράν με τη σειρά του έδωσε  έμφαση στη βελτίωση των σχέσεων με τους γείτονές του και η Τεχεράνη αποκατέστησε πλήρεις διπλωματικούς δεσμούς με το Κουβέιτ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα το 2022. Αλλά η συμφωνία του Πεκίνου με τους Σαουδάραβες είναι το μεγαλύτερο έπαθλο που επιδίωξε το Ιράν - ένα αληθινό άνοιγμα στον αραβικό κόσμο, το οποίο θα μπορούσε σύντομα να επεκταθεί στο Μπαχρέιν και την Αίγυπτο. Η Τεχεράνη χαιρετίζει τον αυξανόμενο ρόλο της Κίνας στη Μέση Ανατολή, επειδή αποδυναμώνει την επιρροή των ΗΠΑ στην περιοχή και υπονομεύει το υπό την ηγεσία των ΗΠΑ καθεστώς κυρώσεων που έχει ακρωτηριάσει την οικονομία του Ιράν. Επίσης η Τεχεράνη δεν θα μπορούσε να ανεχθεί μια υποστηριζόμενη από τις ΗΠΑ αραβο-ισραηλινή στρατιωτική συμμαχία εναντίον της.  Σαουδική Αραβία: Για τη Σαουδική Αραβία, η συμφωνία υπό την μεσολάβηση και ηγεσία του Πεκίνου αποτελεί μια πιο τολμηρή στρατηγική αλλαγή.

 Οι σχέσεις μεταξύ Ριάντ και Ουάσιγκτον βρίσκονται σε ιστορικό χαμηλό. Το Ριάντ πιστεύει ότι οι ΗΠΑ επικεντρώνονται σε άλλες προτεραιότητες και δεν έχουν ένα σαφές σχέδιο για την περιφερειακή ασφάλεια. Οι ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας είναι επίσης δυσαρεστημένοι με την τρέχουσα ηγεσία στην Ουάσιγκτον, καθώς  ο Πρόεδρος Biden άργησε να εξομαλύνει τις σχέσεις των δύο χωρών, αφού δεσμεύτηκε προεκλογικά να αντιμετωπίσει το καθεστώς της Σ.Αραβίας ως «παρία», μετά τη δολοφονία του δημοσιογράφου Jamal Khashoggi το 2018.
Η Σαουδική Αραβία έχει θέσει τον φιλόδοξο στόχο να γίνει μια προηγμένη βιομηχανική οικονομία, καθώς και πολιτιστικός και τουριστικός κόμβος, έως το 2030. Για να επιτευχθεί αυτό θα απαιτηθεί στρατιωτική υποστήριξη των ΗΠΑ, ασφάλεια και τεχνολογία του Ισραήλ, εμπόριο με την Ευρώπη και την Κίνα και εσωτερική σταθερότητα. Η στρατηγική της Σαουδικής Αραβίας έρχεται σε αντίθεση με την αντίληψη της Ουάσιγκτον για την περιφερειακή ασφάλεια, η οποία ευνοεί την απομόνωση του Ιράν και δεν αποκλείει τον πόλεμο. Η Ουάσιγκτον άργησε επίσης να συνειδητοποιήσει ότι η Σαουδική Αραβία δεν βλέπει τον εαυτό της ως υποτελή των ΗΠΑ, αλλά ως μια περιφερειακή δύναμη ικανή να διαδραματίσει ανεξάρτητο ρόλο στην παγκόσμια πολιτική.

Το Ριάντ πιστεύει ότι το παλιό υπόδειγμα  των ΗΠΑ - ασφάλεια σε αντάλλαγμα για τις χαμηλές τιμές του πετρελαίου - δεν ισχύει πλέον. Το όραμα της Σαουδικής Αραβίας για στρατηγική αυτονομία δεν είναι απλώς μια αντίδραση στη μείωση της εμπλοκής των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, αλλά μια δήλωση των φιλοδοξιών του. Το Ριάντ θέλει στενούς και ανεξάρτητους δεσμούς με τις ΗΠΑ, καθώς και με τη Ρωσία και την Κίνα. Θεωρεί επίσης ότι παίζει κρίσιμο ρόλο στην περιοχή, εξισορροπώντας την Αίγυπτο, το Ιράν, το Ισραήλ και την Τουρκία, για να προστατεύσει τη δική της ασφάλεια και να ασκήσει περιφερειακή επιρροή. Για να διατηρήσει αυτή την πολυπόθητη θέση, η Σαουδική Αραβία πρέπει να καλλιεργήσει τις σχέσεις με όλους τους γείτονές της. Το 2022, το Ριάντ αποκατέστησε τους δεσμούς με την Τουρκία. Τώρα κάνει το ίδιο με το Ιράν. Στη συνέχεια θα είναι η σειρά του Ισραήλ. Η συμφωνία του Πεκίνου επιβεβαιώνει την άποψη του Ριάντ για το καθεστώς του στη Μέση Ανατολή και καταδεικνύει τη στρατηγική του αυτονομία.

 Κίνα: Η εμπλοκή της Κίνας είναι ίσως η πιο ανησυχητική διάσταση της προσέγγισης Ιράν-Σαουδικής Αραβίας. Το Πεκίνο προηγουμένως ήταν προσεκτικό για να αποφύγει τη εμπλοκή του στη Μέση Ανατολή. Όμως, τα αυξανόμενα οικονομικά συμφέροντά του εκεί κατέστησαν αναγκαία την ανάληψη διπλωματικού ρόλου. Η περιοχή είναι σημαντική για την στρατηγική  Belt & Road Initiative της Κίνας, που επεκτείνει σταθερά το οικονομικό της αποτύπωμα στο Ιράν και ενδιαφέρεται να υποστηρίξει το σχέδιο της Μόσχας να αναπτύξει έναν διαμετακομιστικό διάδρομο μέσω του Ιράν, που θα επέτρεπε στο ρωσικό εμπόριο να φτάσει στις παγκόσμιες αγορές χωρίς τη χρήση της Διώρυγας του Σουέζ.

Η ανάπτυξη αυτού του διαδρόμου θα επέτρεπε επίσης στην Κίνα να παρακάμψει το στενό της Malacca  και την τρομερή αρμάδα που αναπτύσσουν  εκεί οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους. Για να προωθήσει αυτές τις στρατηγικές προτεραιότητες, το Πεκίνο ετοιμάζεται τώρα να αμφισβητήσει την επιρροή της Ουάσιγκτον στη Μέση Ανατολή. Η σύγκλιση των ευρύτερων στρατηγικών συμφερόντων της Κίνας, του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας είναι πιθανό να χρησιμεύσει ως το θεμέλιο μιας νέας γεωπολιτικής πραγματικότητας στη Μέση Ανατολή. Αυτός ο μετασχηματισμός παρουσιάζει μια ιστορική πρόκληση για τις ΗΠΑ. Δεν μπορεί πλέον η Ουάσιγκτον απλώς να απαιτεί από τους Άραβες συμμάχους της να αποσυνδεθούν από την Κίνα και να ενωθούν πίσω από την ηγεσία της για να πολεμήσουν το Ιράν. Αυτή η προσέγγιση είναι ξεπερασμένη και δεν συμβαδίζει με τις τρέχουσες ανάγκες των συμμάχων της. Όπως είπε ένας Σαουδάραβας αξιωματούχος, «οι ΗΠΑ δεν καταλαβαίνουν ότι δεν μπορούμε να είμαστε σύμμαχοι σε βάρος των συμφερόντων μας».

Οι Σαουδάραβες δεν βλέπουν τα συμφέροντά τους να εξυπηρετούνται ούτε από τον πόλεμο με το Ιράν ούτε από την αντιπαράθεση με την Κίνα. Αυτό που συνέβη στο Πεκίνο δεν μειώνει σε καμία περίπτωση την απειλή που συνιστά η πυρηνική και περιφερειακή πολιτική του Ιράν. Ωστόσο, βραχυπρόθεσμα, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να χαιρετίσει τη μείωση της έντασης στη Μέση Ανατολή, που επιτρέπει στις ΗΠΑ να επικεντρωθούν σε άλλες προτεραιότητες. Η Ουάσιγκτον πρέπει επίσης να διαμορφώσει πολιτικές ευθυγραμμιζόμενες στον τρόπο με τον οποίο οι χώρες της  περιοχής αντιλαμβάνονται τα δικά τους συμφέροντα. Διαφορετικά, θα συνεχίσει να χάνει την επιρροή της προς όφελος της Κίνας και της Ρωσίας. Οποιαδήποτε επανεκτίμηση της περιφερειακής τους στρατηγικής από τις ΗΠΑ πρέπει να ξεκινά με την κατανόηση των πιέσεων και των ευκαιριών που έφεραν την ηγεσία του Ριάντ στο κατώφλι του Πεκίνου”.

[Η Μaria Fantappie είναι ερευνήτρια  στο Istituto Affari Internazionali στη Ρώμη. Ο Vali Nasr είναι Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων με ειδίκευση στην Μέση Ανατολή στο Johns Hopkins University School of Advanced International Studies] https://www.foreignaffairs.com/china/iran-saudi-arabia-middle-east-relations