του Σωτήρη Σιδέρη

Οι ΗΠΑ στέλνουν τις μηχανές τους έξω από τον γαλαξία μας,  ξεπερνώντας ακόμη και επιστημονική φαντασία. Αναζητούν νέους κατοικήσιμους  πλανήτες, αλλά δεν έχουν καταφέρει ακόμη να εξορθολογήσουν το σύνταγμά τους όσον αφορά την οπλοφορία με συνέπεια χιλιάδες νεκρούς. Φτιάχνουν  ρομπότ και όπλα ασύλληπτα, αλλά δεν έχουν καταφέρει ακόμη να νικήσουν την ιλαρά και  να αποφασίσουν  για τα όρια εξουσιών των προέδρων τους. Ο ρατσισμός και οι διακρίσεις ισχυροποιούνται. Το χρήμα είναι παντού όπως και η  φτώχεια. Οι ανισότητες απλώνονται στον κόσμο και προκαλούν αναταράξεις. Σε έναν κόσμο άδικο που οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται πάντα στα κοινοβούλια ή τα υπουργικά συμβούλια, τα ιδιωτικά συμφέροντα εδραιώνουν την ισχύ τους, ενίοτε με διαφθορά, με τον έλεγχο των νομοθετικών σωμάτων με την επιρροή στα κόμματα. Οι τεχνολογίες επιδρούν όλο και περισσότερο στη ζωή μας και δεν χρησιμοποιούνται πάντα για καλό σκοπό. Η αιώνια μάχη του καλού με το κακό μοιάζει με παιχνίδι πλέον , αλλά τα θύματα είναι οι άνθρωποι.

Λαμβάνοντας υπόψη αυτονόητες ιδιαιτερότητες, λίγο πολύ  η ίδια  εικόνα ισχύει για μεγάλα κράτη όπως οι ΗΠΑ,  η Ρωσία, η Κίνα, η Ινδία. Η τεχνολογία καλπάζει, αλλάζει τις ζωές των ανθρώπων, επηρεάζει  συστήματα.   Αλλά εκεί αρχίζουν τα ερωτήματα, οι ενστάσεις για πολλούς, η διαφωνία για ακόμη περισσότερους. Αυτή η καταιγιστική αλλαγή ζωής δεν συνοδεύεται από την ενίσχυση της δημοκρατίας που υποχωρεί μπροστά στον αυταρχισμό, την ακροδεξιά , τις διακρίσεις και τις ανισότητες.
 Είναι δηλαδή ένας κόσμος που αλλάζει με  τη βοήθεια των τεχνολογιών, αλλά λίγοι πιστεύουν ότι γίνεται καλύτερος. Γιατί η τεχνολογία από μόνη της δεν αρκεί για να ζήσουμε σε έναν καλύτερο κόσμο.  Τα ατομικά και συλλογικά δικαιώματα μετά βίας αντέχουν στον δυτικό κόσμο . Στην Κίνα, την Ρωσία και σε  πολλές ακόμη χώρες,  δεν γίνονται ελεύθερες εκλογές.  Ο έλεγχος της βούλησης δεν  κάνει το ισχυρό κράτος, αλλά ισχυρές  δικτατορίες.  Ο έλεγχος  της πληροφορίας δεν κάνει μια καλύτερη κοινωνία, αλλά  ένα  αποκρουστικό σύστημα.

Τι σκοτώνει τις μεγάλες ιδέες;

Εξερευνούμε το διάστημα αλλά δεν έχουμε ακόμη καταφέρει να κατανικήσουμε προκαταλήψεις, δεισιδαιμονίες , νοοτροπίες  και αντιλήψεις που καταδυναστεύουν τις μάζες . Στα περισσότερα μέρη του κόσμου ,  οι γυναίκες καταπιέζονται και κακοποιούνται βάναυσα . Σε πολλές περιοχές του πλανήτη  επικρατεί ο έλεγχος της πνευματικής και κοινωνικής ζωής από  θρησκευτικά δόγματα και θεοκρατικά συστήματα. Και ας έχει αποδείξει η επιστήμη την προέλευση του κόσμου….  
Η φτώχεια απλώνεται παντού, η προστασία του περιβάλλοντος  είναι ισχνή.  Οι μολυσμένες πόλεις είναι αμέτρητες, το πόσιμο νερό επίσης μολύνεται.  Τα συστήματα υγείας υπονομεύονται, ιδιωτικοποιούνται  και γίνονται πανάκριβα για τον φτωχό κόσμο. Η απόλυτη κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού ξεφεύγει από κάθε κανόνα.  Η δύση είναι σε πνευματική καθίζηση, κινήματα είτε απαγορεύονται είτε διώκονται και  δεν μπορούν να εκφραστούν , είτε δεν υπάρχουν και είναι η βασική αιτία  μη  αντιμετώπισης της πολιτικής και οικονομικής κρίσης, γιατί οι κυρίαρχες ελίτ δεν θέλουν να χάσουν την εξουσία τους. 
Το μεταναστευτικό είναι η πληγή των πολέμων , ιμπεριαλιστικών ή εμφύλιων, δεν είναι ταξιδιωτική εμπειρία. Αλλά οι υπεύθυνοι των πολέμων, αντί να κάνουν αυτοκριτική και να τιμωρηθούν από τους  διεθνείς οργανισμούς, τους  προστατεύουν και νομιμοποιούν την εγκληματική δράση τους.  Το διεθνές σύστημα δικαίου απαξιώνεται.  
Πολλά κράτη  , κυρίως ισλαμικά  βαδίζουν προς το μέλλον   υποταγμένα σε μια παρανοϊκή θεοκρατία  και αδυνατούν   να εκσυγχρονιστούν  και κυρίως να εξορθολογήσουν το σύστημά τους .  Η εξουσία είναι στα χέρια δικτατόρων που για ιδιοτελείς λόγους κρατούν βίαια τις κοινωνίες τους στην λίθινη εποχή. Καταδυναστεύουν τις γυναίκες  σε συνεργασία με τους θρησκευτικούς ηγέτες που επίσης απολαμβάνουν τις εξουσίες τους , για να μην επέλθει ισορροπία στις κοινωνίες και χάσουν προνόμια. Σε μεγάλο αριθμό χωρών , διαχειρίζονται τους φυσικούς πόρους και τον εθνικό πλούτο ως ιδιωτική περιουσία και οι κοινωνίες βρίσκονται  στο περιθώριο. 

Πολιτισμός και βαρβαρότητα

Σε ανατολή και δύση παρατηρείται μια τάση αποστροφής προς την κοινωνική πρόοδο που θίγει κατεστημένα συμφέροντα.  Εναντιώνονται δηλαδή στην κοινωνική εξέλιξη που θα αναβαθμίσει και θα εξυψώσει το άτομο, την ομάδα, την κοινωνία μέσα από την παιδεία, την κοινωνική αλληλεγγύη, την τέχνη και τον πολιτισμό, την ειρηνική συνύπαρξη, τον εκδημοκρατισμό και την ανεκτικότητα.
Τα στοιχεία αυτά υποχωρούν και στην ίδια την Ευρώπη και τις ΗΠΑ που τις προηγούμενες δεκαετίες  πρωτοστάτησαν και τα ανέδειξαν ως αξίες ευρύτερης σημασίας για τον δυτικό κόσμο. Περίμεναν πολλοί ότι η υπεράσπιση των συλλογικών και ατομικών δικαιωμάτων θα επηρέαζαν και άλλες ηπείρους και κοινωνίες αλλά μάλλον διαψεύστηκαν. Και όχι μόνο διαψεύστηκαν, αλλά τα τελευταία χρόνια η δημοκρατία υποχωρεί έναντι του αυταρχισμού, η τέχνη έναντι του εκχυδαϊσμού,  η ανεκτικότητα έναντι του ρατσισμού η ιδιοτέλεια έναντι της αλληλεγγύης, η ελευθερία έναντι του αυταρχισμού.  Εν κατακλείδι, ο πολιτισμός έναντι της  βαρβαρότητας. 
Η άνοδος των ακροδεξιών δυνάμεων συνοδεύεται από την πολιτική και κοινωνική αναμόχλευση  παθών που ήδη επιδρά αρνητικά. Οι δυνάμεις αυτές που είτε βρίσκονται συνεργαζόμενες σε κυβερνήσεις, είτε διεκδικούν την εξουσία, ωθούν την πολιτική και νομοθετική εξουσία προς την ψήφιση νόμων για τον έλεγχο της Δικαιοσύνης, των ΜΜΕ, τροποποιούν νόμους που ευνοούν ιδιωτικό και παρασιτικό κεφάλαιο, νομιμοποιούν τους φορολογικούς παραδείσους και το κυριότερο: δεν παράγουν πλέον πολιτική και ιδέες. Είναι επιθετικές και καταφέρνουν να δηλητηριάζουν την κοινωνική συνοχή. Είναι σύμμαχοι του μεγάλου κεφαλαίου ιστορικά, αδιαφορούν και καθυβρίζουν τις αξιακές ρήτρες της δημοκρατίας για να κερδίζουν έδαφος με δήθεν καθαρά μηνύματα και προτάσεις.
   

Οι ιδέες που κινούν την ιστορία

Επιστρέφουμε λοιπόν στην αρχή : έχουμε τέλειες μηχανές και το μέλλον θα  είναι συνυφασμένο με αυτές.  Έχουμε πανίσχυρους και πάνοπλους στρατούς, αλλά δεν έχουμε επιδραστική τέχνη . Έχουμε ωμούς τεχνοκράτες που κάνουν πολιτική με αριθμούς και υπολογιστές, αλλά δεν έχουμε κοινωνική πρόνοια. Έχουμε τεχνολογία για κάθε γούστο, αλλά δεν έχουμε την δυνατότητα να ανταποκριθούμε σε καθημερινές ανάγκες αξιοπρεπούς διαβίωσης.  Οι κυβερνήσεις μικραίνουν το όριο φτώχειας μόνο και μόνο για να αυξάνουν το όριο του πλούτου των λίγων.  Έχουμε πολλά αλλά δεν έχουμε το καύσιμο του μέλλοντος. Τις ιδέες.
Εκεί λοιπόν που όλα φαίνονται εύκολα για το μέλλον, μάλλον είναι ζοφερά. Τα κοινωνικά συστήματα μοιάζουν να αποχωρίζονται τον κόσμο των ιδεών για να αφομοιώσουν τον κόσμο των μηχανών με αυταρχικό περιτύλιγμα,  χωρίς κανείς να εργάζεται για συμβίωση  ανθρώπων και μηχανών σε συνθήκες Δημοκρατίας. Τα παιδιά γνωρίζουν την χρήση των μηχανών , αλλά δεν  μπορούν να σκεφθούν.  Και σύντομα δεν θα ξέρουν τη διαφορά μεταξύ δημοκρατίας και  αυταρχισμού. Οι εφαρμογές στα κινητά δεν θα περιλαμβάνουν τέτοιες εικόνες.

Η αναζήτηση

Η δεξιά κάνει την εύκολη επιλογή να γίνει αυταρχική για να μειώνει τις αντιστάσεις και η αριστερά είναι χαμένη στην ιστορία της και δεν μπορεί να βρει μια νέα ιδέα που θα γίνει ελκυστική για τους λαούς. 
Οι ιδέες υποχωρούν ή απλώς δεν βρίσκουν τρόπο να εκφραστούν. Όσο διαρκεί αυτή η κατάσταση , τόσο ο κόσμος θα γίνει πιο σκοτεινός και πιο επικίνδυνος. Οι πόλεμοι θα αυξάνονται, η κλιματική αλλαγή θα καθορίζει τις τύχες λαών, η καταπάτηση του Δικαίου θα γίνει  τραγική καθημερινότητα, διαλυτική ρουτίνα Οι μεγάλες ιδέες, ο σοσιαλισμός, η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι ελευθερίες, η ισότητα, η αλληλεγγύη, η μουσική έκφραση κλπ κατάφεραν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να ξεσηκώσουν λαούς, να επηρεάσουν τον κόσμο, να πετύχουν μεγάλες αλλαγές, να κάνουν λάθη φυσικά , αλλά το συμπέρασμα είναι θετικό.
 Όσο υπάρχουν πρωτοπόρες ιδέες , οι κοινωνίες θα βρίσκονται σε  κίνηση. Όσο καταπιέζονται ή υποχωρούν από την αντεπίθεση του  φασισμού , ο ορίζοντας θα μικραίνει.
Πνευματικοί άνθρωποι, ο κόσμος της τέχνης και του πολιτισμού, ο κόσμος της πολιτικής και των γραμμάτων οφείλουν να εντοπίσουν στα έγκατα των κοινωνιών κάθε ιδέα που μπορεί να επηρεάσει τον νέο κόσμο που αναδύεται και να την φέρουν στην πρώτη σελίδα.  Να μην υποτιμούν το υπόγειο βουητό, αντίθετα, να σκάβουν για να φέρουν στην επιφάνεια, έστω και ψήγματα ιδεών που θα μπορέσουν να μορφοποιηθούν σε πολιτισμικά και ιδεολογικά κινήματα.  Οι δυνάμεις που επηρεάζουν και συντηρούν τον κόσμο και ελέγχουν τις κατευθύνσεις του  φοβούνται μόνο τα ρεύματα των ανατρεπτικών ιδεών . Γι αυτό και βολεύονται με την παρακμή.
Η Ελλάδα κινείται  σε λάθος  κατεύθυνση. Η σήψη είναι πολιτική. Ιδέες υπάρχουν αλλά εξαφανίζονται στην κινούμενη άμμο του παρασιτισμού. Αλληλεγγύη έχει απομείνει ακόμη, αλλά μειώνεται όλο και περισσότερο. Οι κίνδυνοι αν και είναι εμφανείς δεν δείχνουν να τροποποιούν τις εξελίξεις. Τη μετά την χρεοκοπία περίοδο την διαχειρίζονται οι δυνάμεις της χρεοκοπίας.  Προφανώς η Ελλάδα χρειάζεται ένα σοκ. Όχι εκλογικό, ούτε διπλωματικό (είναι ξεχωριστά σημαντικά θέματα μεν αλλά όχι κυρίαρχα), αλλά μια επανάσταση ιδεών για να κινήσει και πάλι την ιστορία. Χρειάζεται την κινητήριο  δύναμη του πνεύματος για να επιδράσει στην πολιτική με νέους όρους για να μην μείνει καθηλωμένη. Όσο αυτό δεν συμβαίνει η Ελλάδα θα βυθίζεται στον κόσμο των παρασιτικών ολιγαρχών, στην έλλειψη παιδείας, στην απουσία αίσθησης καθήκοντος  και αποστολής. Η έκρηξη προόδου των τεχνολογιών δεν θα κάνουν τη ζωή καλύτερη, αν δεν συνδυαστεί με κανόνες ελέγχου και δημοκρατίας.
Αλλά ας μην είμαστε απαισιόδοξοι. Τα κινήματα και οι ιδέες δεν είναι δελτία καιρού για να προβλέπονται. Δεν επιβάλλονται, ούτε αποφασίζονται σε συσκέψεις . Γεννιούνται και αναπτύσσονται ως κοινωνική ανάγκη, όταν οι συνθήκες ευνοήσουν το νέο, το ανατρεπτικό, το επαναστατικό ίσως, αλλά πάνω από όλα το ανθρώπινο .