του  Θεμιστοκλή Πολίτη

Ο κ. Τόμσεν σε πρόσφατη ομιλία στο LSE, με τίτλο «Το ΔΝΤ και η ελληνική κρίση: μύθοι και πραγματικότητες»,  απέδωσε την αποτυχία του προγράμματος του ΔΝΤ σε όλους τους άλλους εκτός από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Στην ομιλία του επιχείρησε να μεταφέρει τις λανθασμένες επιλογές του Ταμείου στο σύνολο του ελληνικού πολιτικού συστήματος της χώρας. Επιμένει ό,τι το κύριο πρόβλημα της χώρας είναι πολιτικό και δευτερευόντως οικονομικό εστιάζοντας στο ownership (ιδιοκτησία) του προγράμματος από τις εκάστοτε κυβερνήσεις. Ο κ. Τόμσεν ακολούθησε επικοινωνιακό blamegame προκειμένου να δικαιολογήσει την αποτυχία του ΔΝΤ στην ελληνική περίπτωση.

Αυτή η  αδυναμία του ΔΝΤ να σχεδιάσει τεχνοκρατικά αποδείχθηκε με την χρήση λανθασμένου πολλαπλασιαστή και την λεγόμενη εσωτερική υποτίμηση που στην πράξη ήταν η μείωση της αμοιβής της εργασίας. Το ΔΝΤ ακολούθησε το manual και απέτυχε γιατί σχεδίασε τα μνημόνια με πολιτικά και όχι τεχνικά κριτήρια και με κύριο προσανατολισμό τον περιορισμό της κρίσης στην Ελλάδα αφήνοντας ανέπαφη την ευρωζώνη.

Στην Ελλάδα τα μνημόνια ήταν προϊόν πολιτικής διαπραγμάτευσης των δανειστών με τις εκάστοτε ελληνικές κυβερνήσεις, η οποία παρουσιαζόταν ως τεχνική. Τα μέτρα απέτυχαν γιατί σχεδιάζονταν στην πραγματικότητα υπακούοντας σε πολιτικές επιλογές και ισορροπίες του ΔΝΤ.

Ο μύθος του κ. Τόμσεν είναι ότι η κατάσταση επιβαρύνονταν από την απουσία πολιτικής συναίνεσης στην Ελλάδα για την επίτευξη των στόχων του μνημονίου.          Οι πολιτικές κρίσεις πράγματι επιδείνωσαν το οικονομικό κλίμα, μείωσαν την εμπιστοσύνη και οδήγησαν σε μείωση καταθέσεων και κατάρρευση των επενδύσεων.

Όμως η τιμωρητική στάση της τρόικα, υπό την πολιτική καθοδήγηση των δανειστών, επιδείνωσε το πρόβλημα. Υπό αυτή την έννοια, η ελληνική κρίση ήταν πράγματι περισσότερο πολιτική παρά οικονομική. Στο πλαίσιο αυτό ο κ. Thomsen έχει δίκιο να αναφέρεται σε αδυναμία του ελληνικού πολιτικού συστήματος και των ελληνικών θεσμών να εφαρμόσουν το πρόγραμμα.

 Η πραγματικότητα είναι ότι τα ελληνικά προγράμματα διαμορφώθηκαν χωρίς καμία προηγούμενη εμπειρία από το ΔΝΤ σε πλαίσιο νομισματικής ένωσης, με αποτέλεσμα οι αστοχίες των προγραμμάτων  να ανατροφοδοτούν την πολιτική κρίση στην Ελλάδα και αυτή με την σειρά της την πολιτική πίεση από τους δανειστές. Οι δανειστές της χώρας γνώριζαν την αναγκαιότητα κουρέματος των δανείων, αλλά είχαν και αυτοί πολιτικούς περιορισμούς. Ο Γερμανός Υπουργός Οικονομικών είχε αδυναμία να παρουσιάσει στην Γερμανική Βουλή προτάσεις κουρέματος του χρέους.

Η πραγματικότητα επίσης, είναι ό,τι τα προγράμματα στην Ελλάδα σχεδιάστηκαν για πολιτικούς λόγους με περισσότερα μέτρα και μεγαλύτερη δημοσιονομική προσαρμογήσε σύγκριση με τα προγράμματα Κύπρου, Πορτογαλίας και Ιρλανδίας ή το πρόγραμμα διάσωσης των ισπανικώντραπεζών. Αυτό το γεγονός υποτιμάται στη δημόσια συζήτηση, προκειμένου η ευθύνη να μετατεθεί στο ελληνικό πολιτικό σύστημα ως προς την εφαρμογή των προγραμμάτων ήνα χρησιμοποιηθεί από ορισμένα πολιτικά κόμματα ως επιχείρημα για κομματικούς λόγους.

Τα προγράμματα στην Ελλάδα εστίασαν στην δημοσιονομική προσαρμογή χωρίς προηγούμενο και σε σύντομο χρονικό διάστημα, ενώ με εξαίρεση τα εργασιακά δικαιώματα,τα διαρθρωτικού χαρακτήρα μέτρα για τον παραγωγικό αναπροσανατολισμό της ελληνικής οικονομίας ποτέ δεν ήταν προαπαιτούμενα. Αποτέλεσμα της εφαρμογής των πρώτων μνημονίων ήταν η μείωση του ΑΕΠ κατά 27%, το οποίο οφειλόταν στη διάρθρωση της οικονομίας με έμφαση στην κατανάλωση και χωρίς εξαγωγικό προσανατολισμό.

Έτσι ενώ επιβαλλόταν περιορισμός δημοσίων δαπανών, μειώνοντας δραματικά την κατανάλωση, απουσίαζε ένα συμπληρωματικό πρόγραμμα αναδιάρθρωσης της οικονομίας, ώστε να γίνει εξωστρεφής και ενίσχυσης των επενδύσεων.

Η αντικυκλική πολιτική θα επέβαλλε την αύξηση των δημοσίων επενδύσεων για να τονωθεί το ΑΕΠ.Εφόσον αυτό δεν ήταν δυνατόν, η μόνη πηγή χρηματοδότησης επενδύσεων ήταν τα υπάρχοντα ευρωπαϊκά κονδύλια. Σε αυτό το σημείο έγινε ηλανθασμένη επιλογή τη διαχείριση του επενδυτικού προγράμματος Junckerνα αναλάβουν οι τράπεζες, οι οποίες είχαν τα δικά τους προβλήματα.Ως αποτέλεσμα η υψηλή απορροφητικότητα στο πρόγραμμα Junckerαφορούσε κυρίως securitizationκόκκινων δανείων ώστε να βελτιωθεί η θέση των ελληνικών τραπεζών.

Είναι απόλυτα ορθή η διαπίστωση ότι το πολιτικό σύστημα έχει την ευθύνη της οικονομικής δυσπραγίας της χώρας, αλλά για διαφορετικούς λόγους από αυτούς που επικαλείται ο κ. Τόμσεν.

Οι πολιτικές ευθύνες

Έχει ευθύνη το πολιτικό σύστημα που κυβερνούσε την χώρα έως το 2015, καθώς με επιλογές του διαμόρφωσε και ενίσχυε το πελατειακό σύστημα, ενισχύοντας τα διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής οικονομία.

Έχει ευθύνη καθώς δεν άσκησε ορθολογική οικονομική πολιτική επιβάλλονταςστην περίοδο ανάπτυξης της οικονομίας την άσκηση αντικυκλικής πολιτικής και τη διαμόρφωση δίκαιου φορολογικού συστήματος. Οι ασκούντες την οικονομική πολιτική πριν από την κρίση αντί να συγκρατήσουν την δημοσιονομική επέκταση κάνανε ακριβώς το ανάποδο. Έριχναν βενζίνη στη φωτιά. Θυμίζουμε χαρακτηριστικά, το σκάνδαλο του χρηματιστηρίου με τέως Πρωθυπουργό και Υπουργό Οικονομικών να ενθαρρύνουν το «παιχνίδι» στο χρηματιστήριο.

Αποτέλεσμα ο απλός κόσμος να χάσει τις αποταμιεύσεις του. Ήταν η μεγάλη κλοπή των αποταμιεύσεων με συνενόχους πολιτικούς, τράπεζες, χρηματιστές και αεριτζήδες. Την ίδια περίοδο σημαντικά  αποθεματικά των ασφαλιστικών ταμείωνχαθήκαν και ενθυλακώθηκαν σε τσέπες επιτηδείων.Ήταν η περίοδος της μεγαλύτερης αναδιανομής εισοδήματος υπέρ των εχόντων και κατεχόντων.

Έχει ευθύνη το πολιτικό σύστημα για τις ποικιλώνυμες εγγυήσεις του δημοσίου σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, για την φούσκα του τραπεζικού τομέα και των ακινήτων για πελατειακούςσκοπούς. Έχει ευθύνη το πολιτικό σύστημα για τη λειτουργία του δημοσίου ως ρουσφετολογικού μηχανισμού τόσο για τους δημοσίους υπαλλήλους, όσο και για την κρατικοδίαιτη επιχειρηματικότητα.

Έχει ευθύνη το πολιτικό σύστημα για τα κόκκινα δάνεια και την διαχείριση τους.Επιδεικνύοντας υποκριτικά κοινωνική ευαισθησία για  το στεγαστικό δάνειο πρώτης κατοικίας και τα δάνεια  μικρομεσαίων επιχειρήσεων, κάλυπταν τα επιχειρηματικά δάνεια ισχυρών ομίλων.

Όμως ο ταλαντούχος κ.Τόμσεν δεν αναφέρεται σε αυτές τις ευθύνες, αναφέρεται στην πραγματικότητα στις επιφυλάξεις των ελληνικών κυβερνήσεων να προχωρήσουν σε αντιδημοφιλή μέτρα, που έθεταν σε κίνδυνο το πολιτικό σύστημα.

Ο κ. Τόμσεν αντιστεκόταν με ένταση σε κάθε προσπάθεια της προηγούμενης κυβέρνησης για τις συντάξειςκαι την στοιχειώδη προστασία των εργαζομένων, ενώ πίεζε για ακόμα μεγαλύτερη ευελιξία της αγοράς εργασίας. Σε κατά καιρούς παρατηρήσεις Ελλήνων αξιωματούχων ότι στις εργασιακές σχέσεις επιβάλλονται μέτρα εργασιακού μεσαίωνα  που δεν ίσχυαν πουθενά στην ΕΕ, απαντούσε κυνικά ότι θα αρχίσει η εφαρμογή τους από την Ελλάδα.

Η εμμονή σε μέτρα ευελιξίας στην αγορά εργασίας είναι σαφώς ιδεοληπτική, καθώς είναι γνωστό ότι όλη την περίοδο της κρίσης δεν υπήρχε κανείς σεβασμός σε εργασιακά δικαιώματα. Η επιμονή στα εργασιακά και στην μείωση των αμοιβών στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας δεν υπάκουε σε καμία οικονομική λογική.Η χαμηλή παραγωγικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων σχετιζόταν πιο έντονα με την έλλειψη τεχνολογικά προηγμένων επενδύσεων.Η προσπάθεια διατήρησης της όποιας κερδοφορίας επικεντρώθηκε σε μειώσεις μισθών και απολύσεων, πράγμα που οδήγησε σημαντικό αριθμό στελεχών επιχειρήσεων  στο εξωτερικό. Το παράδειγματους ακολούθησε η νέα γενιά επιστημόνων που δεν έβρισκε θέσεις εργασίας με ικανοποιητικές αποδοχές.

Ο ταλαντούχος κ. Τόμσεν είχε σημαντικό ρόλο στον σχεδιασμό και καθοδήγηση της στάσης του ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα, και είναι χαρακτηριστικό πως πριν από κάθε συνεδρίαση του Eurogroup,σε στενή συνεργασία με τους κύριους παράγοντες του Eurogroup συμφωνούσε στην χορογραφία της συνάντησης. Το  ΔΝΤ σε κρίσιμες στιγμές της διαπραγμάτευσης δεν έθεσε βέτο στα υπόλοιπα μέλη της τρόικα ή των θεσμών για τα δυσβάστακτα πρωτογενή πλεονάσματα. Αντίθετα πέραν των πρωτογενών πλεονασμάτων επιβάρυνε το πρόγραμμα με νέα μέτρα και δράσεις. Αποτέλεσμα ήταν ο κοινός παρονομαστής των μέτρων στα προγράμματα να είναι δυσμενέστερος από τα αρχικώς προτεινόμενα από τους ευρωπαίους δανειστές.

Κλείνοντας με αφορμή τον αστεϊσμό του ότι ο ίδιος δεν θα μπορούσε να αποτελέσει συντελεστή ταινίας ως γραφειοκράτης, μάλλον θα διαφωνούσαμε με την επίδειξη μετριοπάθειας. Τα ελληνικά προγράμματα επί σειρά ετών ανέδειξαν σημαντικές υποκριτικές ικανότητες των γραφειοκρατικών στελεχών της τρόικα και των ευρωπαϊκών θεσμών, που θα ζήλευαν σημαντικοί καλλιτέχνες στο θέατρο και στον κινηματογράφο.