"Θρησκεία και Κοσμικό Κράτος: υπερβαίνει τα θεμιτά όρια το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων;" Ήταν το θέμα εκδήλωσης που οργάνωσε το  Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) διοργάνωσε σήμερα Πέμπτη 3 Μαΐου 2018. Η εκδήλωση έγινε στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος Grassrootsmobilise, το οποίο χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας. 

Στην εκδήλωση αυτή, επιφανείς ακαδημαϊκοί και δικαστές μίλησαν για επίμαχα ζητήματα που αφορούν το περιεχόμενο και τα όρια της θρησκευτικής ελευθερίας έτσι όπως αυτά προσδιορίζονται στις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ). Αναφορικά με την απόφαση Lautsi κ. Ιταλίας (2011) του ΕΔΑΔ, τοποθετήθηκαν γύρω από το κατά πόσο η παρουσία χριστιανικών συμβόλων, όπως ο εσταυρωμένος στα σχολεία, μπορεί να θίγει τη θρησκευτική ελευθερία των μη χριστιανών. Η συζήτηση επικεντρώθηκε στο κατά πόσο τα κράτη έχουν (ή πρέπει να έχουν) μεγάλο περιθώριο διακριτικής ευχέρειας να ρυθμίζουν την παρουσία της θρησκείας στο δημόσιο χώρο σύμφωνα με τις εθνικές τους παραδόσεις. Παρόμοια ερωτήματα απασχόλησαν τους ομιλητές αναφορικά με τους επίμαχους περιορισμούς στη μουσουλμανική μαντίλα και την απαγόρευση εκ του νόμου της Ισλαμικής ενδυμασίας που καλύπτει το σώμα και το πρόσωπο (μπούρκα) σε χώρες όπως η Γαλλία και το Βέλγιο.

 

Οι ομιλητές επίσης ρωτήθηκαν εάν η διδασκαλία των θρησκευτικών στα σχολεία ως ένα μάθημα κατήχησης είναι συμβατό με τη θρησκευτική ελευθερία των μη χριστιανών. Υπό το φως σχετικών αποφάσεων που έχει εκδώσει το ΕΔΑΔ στο παρελθόν, όπως η Folgeroκ. Νορβηγίας (2007), πως μπορούν τα κράτη να σταθμίσουν το δικαίωμα στην εκπαίδευση σύμφωνα με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των γονέων απ’ τη μια, και το δικαίωμα στη θρησκευτική ελευθερία των μειονοτήτων από την άλλη;

 

Τη συζήτηση συντόνισε η Δρ. Έφη Φωκά, Κύρια Ερευνήτρια στο ΕΛΙΑΜΕΠ και Επιστημονική Υπεύθυνη του Προγράμματος Grassrootsmobilise. Στη συζήτηση συμμετείχαν η Eva Brems, Καθηγήτρια Δικαίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Πανεπιστήμιο της Γάνδης, η Ann Power-Forde, Προεδρεύων Δικαστής, Συνταγματικό Δικαστήριο, Ειδικό Τμήμα Κοσσυφοπεδίου, Χάγη και πρώην Δικαστής του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ο Silvio Ferrari, Καθηγητής Θρησκείας και Δικαίου, Πανεπιστήμιο του Μιλάνου, και Μέλος του Συμβουλευτικού Συμβουλίου σε θέματα Ελευθερίας της Θρησκείας του ΟΑΣΕ, και ο Joseph H. H. Weiler, Καθηγητής, κάτοχος έδρας JeanMonnet της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Τμήμα Νομικής τους Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης.

 

Ο Joseph H. H. Weiler τόνισε ότι «οι αξίες δοκιμάζονται όταν αμφισβητούνται. Γι’ αυτό προστατεύουμε την ελευθερία του λόγου ακόμη και όταν το περιεχόμενό του μας προσβάλει. Το ίδιο ισχύει και για την ελευθερία της θρησκείας. Η Ευρώπη έχει ένα τρομακτικό παρελθόν στην προστασία των θρησκευτικών μειονοτήτων. Ας μην κηρύσσουμε μόνο την ελευθερία της θρησκείας, αλλά ας την κάνουμε και πράξη». Η Eva Brems τόνισε τους αυξανόμενους περιορισμούς στα δικαιώματα των μουσουλμανικών μειονοτήτων σε όλη την Ευρώπη σε ένα περιβάλλον γενικευμένης ισλαμοφοβίας. Κατά τη γνώμη της, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δεν έχει καταφέρει να πάρει στα σοβαρά το πρόβλημα της ισλαμοφοβίας.

 

Σχετικά με το πρόγραμμα Grassrootsmobilise: το πρόγραμμα έχει τίτλο «Τάσεις θρησκευτικού πλουραλισμού στην Ευρώπη» και μελετάει τις κοινωνικές κινητοποιήσεις από δικηγόρους και ομάδες της κοινωνίας των πολιτών στα πλαίσια νομικών προσφυγών σε θέματα θρησκείας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο (http://grassrootsmobilise.eu/el/). Εξετάζει επίσης την επίδραση που ασκούν οι σχετικές αποφάσεις στη δημόσια συζήτηση γύρω από τα θέματα θρησκείας και θρησκευτικής ελευθερίας, και στην κοινή γνώμη. Είναι ένα πενταετές ερευνητικό έργο που χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας και εγκρίθηκε με αυστηρά κριτήρια επιστημονικής αριστείας και μέσα από μία ιδιαίτερα ανταγωνιστική διαδικασία. Είναι το πρώτο έργο που επιλέχθηκε για χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας στον τομέα των κοινωνικών επιστημών στην Ελλάδα.

 

Τι έχουν πει πανεπιστημιακοί και ειδικοί σε θέματα θρησκείας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων διεθνούς κύρους για το πρόγραμμα Grassrootsmobilise:

«Το πρόγραμμα Grassrootsmobilise έχει παράγει εξαιρετική έρευνα η οποία προάγει σημαντικά τις γνώσεις των ερευνητών και των διαμορφωτών πολιτικής για την επίδραση που ασκεί το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στις κοινωνίες των κρατών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η ερευνητική ομάδα του προγράμματος έχει αναπτύξει μια νέα, καινοτόμο και απόλυτα αναγκαία προσέγγιση στη μελέτη του Δικαστηρίου.» JamesT. Richardson, Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο της Νεβάδας.

«Το Grassrootsmobilise είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό ερευνητικό πρόγραμμα. Μας βοηθάει να κατανοήσουμε τον αντίκτυπο που έχουν οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκoύ Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σχετικά με τις θρησκευτικές μειονότητες, στη βάση της κοινωνίας. Με τον τρόπο αυτό, εξετάζει διεξοδικά και μέσα από το πρίσμα των κοινωνικών δρώντων έναν ευρωπαϊκό θεσμό, ο οποίος ευρέως θεωρείται απόμακρος» Eileen Barker, Ομότιμη Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας για τη μελέτη της Θρησκείας, London School of Economics.

 

«Μία από τις σημαντικότερες λειτουργίες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι να ενδυναμώνουν τους ανθρώπους για να χτίσουν τη ζωή τους και την κοινότητα στην οποία ανήκουν. Το πως αυτό συμβαίνει δεν έχει επαρκώς ερευνηθεί. Το πρόγραμμα Grassrootsmobilise, κάνει ακριβώς αυτό. Εστιάζει σε ένα από τα πιο θεμελιώδη δικαιώματα, την ελευθερία της θρησκείας και της θρησκευτικής πίστης, και εξετάζει πως την κινητοποιούν οι άνθρωποι για να αλλάξουν τον κόσμο γύρω τους. Πρόκειται για την καρδιά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.»