Ειδικού Συνεργάτη

Η "δέσμη μέτρων για τη διεύρυνση" της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2023, η οποία δημοσιεύθηκε 8/11/23, είναι ίσως το πιο σημαντικό κείμενο της ΕΕ τα τελευταία χρόνια.  Στην Ελλάδα πέρασε σχεδόν απαρατήρητο, αλλά πρόκειται για ένα μείζον θέμα που θα αναστατώσει τη ζωή των Ευρωπαίων πολιτών τα επόμενα χρόνια, γιατί κάθε διεύρυνση της ΕΕ φέρνει μεγάλες οικονομικές και πολιτικές ανακατατάξεις.

Στο ανώτατο πολιτικό επίπεδο προτείνεται η έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ουκρανία, τη Μολδαβία και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ενώ δίνεται το καθεστώς υποψήφιας χώρας στη Γεωργία. Η δέσμη αποκαλύπτει τη γεωπολιτική λογική της ΕΕ και ενώ οδεύουμε σε ομιχλώδες τοπίο προς τις ευρωεκλογές. Η ακροδεξιά, το θέμα της ομοφωνίας και η αναθεώρηση των συνθηκών ταράζουν τα στάσιμα νερά των Βρυξελλών.

Σε τεχνικό επίπεδο περιλαμβάνεται η επισκόπηση της προόδου όλων των υποψήφιων χωρών σε όλα τα κεφάλαια της διαπραγμάτευσης ένταξης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνοψίζει την πρόοδο κυρίως σε ποιοτικούς όρους, αλλά απαιτείται η ποσοτική αξιολόγηση η οποία θα επιτρέψει την αντικειμενική σύγκριση μεταξύ των υποψηφίων χωρών.

Η βελτίωση αυτή αποτελεί μέρος της συνολικότερης μεταρρύθμισης της μεθοδολογίας της διεύρυνσης, η οποία συνοψίζεται στη "σταδιακή προσχώρηση". Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάνει το πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση αυτή με το προτεινόμενο σχέδιο ανάπτυξης για τα Δυτικά Βαλκάνια, το οποίο θα προσφέρει οικονομικά κίνητρα και ταχύτερη ένταξη σε τμήματα της ενιαίας αγοράς με ενδιάμεσα μέτρα προς τη συμμόρφωση με τους όρους ένταξης στην ΕΕ.

Όμως, η δέσμη μέτρων για τη διεύρυνση δεν καθιστά σαφές γιατί το σχέδιο ανάπτυξης έχει καταρτιστεί μόνο για τα Δυτικά Βαλκάνια και η εμβρυακή μεθοδολογία σταδιακής ένταξης δεν εφαρμόζεται σε όλες τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Η υφιστάμενη μεθοδολογία διεύρυνσης με το  άνοιγμα και κλείσιμο των κεφαλαίων, με ομοφωνία των 27 κρατών-μελών σε κάθε στάδιο, θεωρείται από «μεγάλες» χώρες και think tanks ότι καθυστερεί τη διαδικασία διεύρυνσης.

Καθώς το ζήτημα της ομοφωνίας άπτεται της θεσμικής αναθεώρησης των συνθηκών και αρκετές «μικρές» χώρες διαβλέπουν τον περιορισμό των δικαιωμάτων τους, εξετάζονται τεχνικές προτάσεις «διευκόλυνσης» της διαδικασίας διεύρυνσης.

Φόβοι γενικευμένης δυσλειτουργίας

Το 2024 είναι έτος των εκλογών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και ορισμού νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προκειμένου να μην υπάρξουν καθυστερήσεις στη διεύρυνση εξ αιτίας των αλλαγών, η απερχόμενη Ευρωπαϊκή Επιτροπή επεξεργάζεται ανακοίνωση για την ενταξιακή μεταρρύθμιση, ώστε να αποφεύγονται  περιττές καθυστερήσεις.

Η ιστορία της διεύρυνσης της ΕΕ επιβεβαιώνει ότι κάθε ένταξη νέων κρατών μελών μετέβαλε τη θεσμική αρχιτεκτονική της ΕΕ, έτσι και σήμερα για τη διεύρυνση αναζητούνται θεσμικές προσαρμογές, καθώς ο αντίκτυπος της προσχώρησης της Ουκρανίας θα είναι ιδιαίτερα μεγάλος, δεδομένου του μεγέθους της χώρας.

Σύμφωνα με το CEPS (συντηρητικό ευρωπαϊκό think tank) με όρους προπολεμικού πληθυσμού, η Ουκρανία θα ήταν η πέμπτη μεγαλύτερη χώρα της ΕΕ, συγκεντρώνοντας μερίδιο ψήφων σχεδόν 10 % στις αποφάσεις του Συμβουλίου που λαμβάνονται με ειδική πλειοψηφία.

Η προσθήκη του δικαιώματος βέτο της Ουκρανίας σε θέματα που αποφασίζονται με ομοφωνία, του Επιτρόπου και του Δικαστή, ενδεχομένως δεν θα επιβάρυνε τη λειτουργία των θεσμικά ευρωπαϊκών οργάνων. Όσο όμως προστίθενται περισσότερα νέα κράτη μέλη στην ΕΕ, όπως και με τη Μολδαβία και τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος δυσλειτουργίας των θεσμικών οργάνων.

Για τον λόγο αυτό έχουν ξεκινήσει διερευνητικές συζητήσεις για τη θεσμική μεταρρύθμιση της ΕΕ, αλλά οι προσδοκίες για φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να μετριαστούν, καθώς το ευρωπαϊκό πολιτικό τοπίο είναι διχασμένο σε τολμηρή θεσμική μεταρρύθμιση της ΕΕ.

Εάν υποθετικά η Ουκρανία ήταν ήδη σήμερα πλήρες κράτος-μέλος της ΕΕ, θα είχε έσοδα περίπου 18-19 δισ.€ από τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Με τα σημερινά δεδομένα, αυτό θα σήμαινε αύξηση των εισφορών βάσει του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος σε όλα τα κράτη-μέλη κατά περίπου 10 %. Σε περίπτωση που η Ουκρανία ήταν άμεσα πλήρες μέλος της ΕΕ η Πολωνία, η Ρουμανία και η Ισπανία θα ήταν χώρες καθαρά συνεισφέρουσες στον ενωσιακό προϋπολογισμό.

Πολιτικά η εξέλιξη αυτή σε καθαρά λήπτριες χώρες του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού είναι μη διαχειρίσιμη, για τον λόγο αυτό η Ουκρανία και οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων παραπέμπονται στην πραγματικότητα υπό προϋπόθεση να ενταχθούν πλήρως στην ΕΕ κατά τη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας. Η προϋπόθεση είναι οι ρυθμοί ανάπτυξης των καθαρά ληπτριών χωρών να επιτρέψουν τη δημιουργία ευρωπαϊκού δημοσιονομικού χώρου για τα φτωχότερα νέα μέλη, με ταυτόχρονες αλλαγές στα κονδύλια της συνοχής και της γεωργίας.

Οι προτάσεις της ΕΕ για τη νέα μακροοικονομική διευκόλυνση της Ουκρανίας με 50 δισ.€ για την περίοδο 2024-2027, αντιστοιχούν σε 12,5 δισ.€ ετησίως σε επιχορηγήσεις και δάνεια. Ποσό το οποίο προσεγγίζει το κόστος στον ενωσιακό προϋπολογισμό της πλήρους ένταξης.

Ακόμα και αν γίνει αποδεκτή ότι η δημοσιονομική πτυχή της ένταξης της Ουκρανίας στην ΕΕ είναι εφικτή, παραμένουν δυσεπίλυτα πολιτικά, οικονομικά και ζητήματα ασφάλειας.

Την περίοδο που συζητείται η διεύρυνση της ΕΕ, η Γερμανία, η χώρα που καταβάλλει το μεγαλύτερο μερίδιο στον προϋπολογισμό της ΕΕ αντιμετωπίζει σοβαρές οικονομικές προκλήσεις.

Μετά την πτώση των εξαγωγών, την απότομη μείωση των νέων παραγγελιών και της βιομηχανικής παραγωγής σηματοδοτείται το πολύ αδύναμο ξεκίνημα του 4ου τριμήνου του 2023. Τον Οκτώβριο, η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε κατά 0,4% σε μηνιαία βάση, από -1,3% τον Σεπτέμβριο, η 5η συνεχή μηνιαία πτώση. Σε ετήσια βάση, η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε κατά 3,5%. Η βιομηχανική παραγωγή στους ενεργοβόρους τομείς μειώθηκε κατά 1,4% σε μηνιαία βάση και μειώθηκε περισσότερο από 7% σε ετήσια βάση. Η παραγωγή στον κατασκευαστικό τομέα μειώθηκε άνω του 2% σε μηνιαία βάση, ενώ η βιομηχανική παραγωγή είναι περίπου 7% κάτω της προ-Covid περιόδου.

Οι αναλυτές επιβεβαιώνουν ότι δεν θα είναι εύκολο για τη γερμανική οικονομία να αποκτήσει νέα αναπτυξιακή δυναμική, καθώς είναι σε τροχιά συρρίκνωσης για ένα ακόμη τρίμηνο, ενώ η σκληρή οικονομική πραγματικότητα προμηνύει πολιτικές ανατροπές στη Γερμανία.

Τα δημοσιονομικά προβλήματα της Γερμανίας συνεχίζονται καθώς η κυβέρνηση πρέπει να βρει λύση σε τρύπα 17 δισ.€ στον προϋπολογισμό του 2024. Είτε η κυβέρνηση κηρύσσει κατάσταση έκτακτης ανάγκης για πέμπτη συνεχή χρονιά για να πετύχει παρέκκλιση από το συνταγματικό φρένο χρέους, είτε θα πρέπει να συμφωνήσει σε περικοπές δαπανών και/ή αυξήσεις φόρων.

Η απόκλιση από το φρένο χρέους είναι η λιγότερο επιβλαβής για την οικονομία, διότι τα μέτρα λιτότητας θα ωθούσαν την οικονομία στην ύφεση, ενώ θα ήταν παράδοξο στην ευρωζώνη να επιβάλλεται λιτότητα σε χώρα με χαμηλό χρέος και μάλλον χαλαρή δημοσιονομική πολιτική σε χώρες με υψηλό χρέος.

Οι εκτιμήσεις των αναλυτών συγκλίνουν ότι η τρέχουσα κατάσταση στασιμότητας και ρηχής ύφεσης στη Γερμανία θα συνεχιστεί. Θα είναι η πρώτη φορά από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 όπου η Γερμανία θα περάσει από διετή ύφεση, έστω και περιορισμένη.

Η κατάσταση αυτή της ατμομηχανής της ευρωπαϊκής οικονομίας περιπλέκει τη διαδικασία διεύρυνσης της ΕΕ, καθώς η αύξηση της συνεισφοράς της Γερμανίας στον προϋπολογισμό της ΕΕ δεν είναι πολιτικά διαχειρίσιμη, ενώ η μεταφορά της επιβάρυνσης σε χώρες με υψηλότερο χρέος θα συναντήσει αντιστάσεις με κίνδυνο στη διαδικασία διεύρυνσης. Γεωπολιτικό, θεσμικό και οικονομικό catch 22 απειλεί τη διεύρυνση της ΕΕ.