του Σπύρου Σουρμελίδη

Δεν μάθαμε και θα μάθουμε ποτέ ποια θα ήταν η πορεία της Αριστεράς και φυσικά του ΚΚΕ, αν τον Φεβρουάριο του 1991, είχε επικρατήσει η  λεγόμενη ανανεωτική πτέρυγα του Κομμουνιστικού Κόμματος, η γενιά του Πολυτεχνείου, Μ. Ανδρουλάκης, Μαρία Δαμανάκη, Γ. Δραγασάκης, Α. Αλαβάνος, Θ. Καρτερός και πολλοί ακόμα. Επικράτησε η ορθοδοξία των κομμουνιστικών απόψεων, υπο την Αλέκα Παπαρήγα , τον Δ. Γόντικα, τον Μ. Κωστόπουλο κα. Υπο την υψηλή εποπτεία της παλαιάς γενιάς του ΚΚΕ, των αγωνιστών της αντίστασης, της εποχής της εξορίας και των φυλακίσεων. Πρωταγωνιστές στην αντιπαράθεση ο Χαρίλαος Φλωράκης και ο Γρηγόρης Φαράκος.  Η διάσπαση του 1991, ήταν η μεγαλύτερη και σημαντικότερη διάσπαση του ΚΚΕ, πολύ πιο σημαντική ακόμα και απο την διάσπαση του 1968. Και αυτό γιατί ήταν διάσπαση κοινωνική.

Η διάσπαση του 1991, δεν ηταν διάσπαση  των στελεχών και των μελών, αλλά της ευρείας κοινωνικής βάσης, που είχε πετύχει να δημιουργήσει η αριστερά, μετά την έξυπνη  απόφαση του Χ. Φλωράκη και Λ. Κύρκου να ενώσουν δυνάμεις, να εγκαταλείψουν  την διχόνοια που δημιουργήθηκε το 1968 (ΚΚΕ και ΚΚΕεσ) , δημιουργώντας τον ενιαίο ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟ. Η απόφαση τους ήρθε την ώρα που ο υπαρκτός Σοσιαλισμός, η Σοβιετική Ένωση κατέρρεε. 

Η ελπίδα που γεννήθηκε απο την συμφωνία Φλωράκη-Κύρκου όπως αποτυπώθηκε στο Κοινό Πόρισμα του 1989 για τη συγκρότηση του Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου,  ήταν μεγάλη.  Ιδρύθηκε στις 7 Απριλίου του 1989 ως εκλογική συμμαχία του  ΚΚΕ και της  Ελληνικής Αριστεράς  (ΕΑΡ)  όπως μετονομάστηκε το ΚΚΕ εσ.  και άλλων κομμάτων του κεντροαριστερού χώρου. 
 Έδωσε καρπούς εκλογικούς , κυρίως όμως δημιούργησε μια νέα πραγματικότητα στο πολιτικό σκηνικό. Επισκιάστηκε προς στιγμήν απο την απόφαση για την συγκυβέρνηση με τον Μητσοτάκη ("βρώμικο 89"), συνοδεύτηκε απο αποχωρήσεις των πιο σκληρών και απο το ΚΚΕ αλλά και απο την ΕΑΡ.  
Στον κόσμο όμως της Αριστεράς, ο Συνασπισμός ήταν η ελπίδα και μια σημαντική πολιτική δύναμη  στη χώρα. 
Όλο αυτό  σκόνταψε πάνω στις σκληρές απόψεις, πάνω στον τοίχο της επιμονής για την ιδεολογική καθαρότητα του ΚΚΕ.  Μικρή σχετική ομάδα στελεχών της ΕΑΡ (υπο τον Γ. Μπανιά) είχε διαφωνήσει με τις επιλογές Κύρκου και είχε αποχωρήσει απο το 1989. Ανάλογα φαινόμενα είχαμε και στο ΚΚΕ. 

Η μάχη για την κομμουνιστική ταυτότητα 

Η αντιπαράθεση είχε φανεί πολύ γρήγορα, απο τις αρχές του 1990, πριν δηλαδή κατορθώσει ο Συνασπισμός να εδραιωθεί ως άποψη, ως μορφή , ως αναγκαιότητα για την αριστερά συνολικά. Η εσωτερική αντιπαράθεση μέσα στο ΚΚΕ, είχε διαφανεί απο το 1988-1989, την εποχή δηλαδή που η πολιτική Γκορμπατσόφ, δίχαζε  τα κομμουνιστικά κόμμα παγκοσμίως.  
Η πορεία προς το 13ο Συνέδριο του ΚΚΕ, που έγινε τον Φεβρουάριο του 1991, ήταν η αφορμή για να εκδηλωθεί η αντιπαλότητα, η διαφορά για την πορεία του του ΚΚΕ, για την ταυτότητα του στη νέα εποχή. Ετέθη ευθέως το ζήτημα της ιδεολογικής καθαρότητας. 
Το 13ο Συνέδριο του ΚΚΕ συνήλθε στην Αθήνα, στην κλειστή αίθουσα του Ολυμπιακού Σταδίου, από τις 19 έως τις 24 Φλεβάρη του 1991. Στο Συνέδριο είχαν εκλεγεί, για να πάρουν μέρος 1.275 αντιπρόσωποι και 660 παρατηρητές.  
Το αποτέλεσμα του Συνεδρίου ήταν να κερδίσει μια ισχνή πλειοψηφία η ορθόδοξη πτέρυγα. Στην 111μελή Κεντρική Επιτροπή, ο συσχετισμός ήταν 57-53, υπέρ της ορθόδοξης πτέρυγας.  Τις επόμενες βδομάδες, οι σκληροί, εκδίωξαν τους ανανεωτικούς. Η διάσπαση του ΚΚΕ ήταν γεγονός.  
Η πτέρυγα που επικράτησε, με πρωτεργάτες τα ιστορικά και μπαρουτοκαπνισμένα στελέχη του ΚΚΕ, κράτησε  το ΚΚΕ στην ορθοδοξία, στην γραμμή του Μαρξισμού Λενινισμού. 

Το αποτέλεσμα φάνηκε στην συνέχεια. Το ΚΚΕ έχασε μεγάλο μέρος της κοινωνικής του βάσης, της επιρροής του στην κοινωνία. Έχασε την επιρροή του σε μεγάλες ομάδες διανοουμένων, ανθρώπων του πολιτισμού, στη νεολαία. Δεν διασπάστηκε μόνο στο επίπεδο των στελεχών και της ηγεσίας , αλλά και στην κοινωνία. Αποτυπώθηκε και αποτυπώνεται έκτοτε και στα εκλογικά αποτελέσματα. 
Η πρώτη συνέπεια ήταν η διάσπαση του ελπιδοφόρου σχήματος, του Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου.   
Δεν ξέρουμε και δεν μπορούμε να ξέρουμε, ποια θα ήταν η πορεία αν δεν είχαν επικρατήσει οι ορθόδοξοι στο ΚΚΕ. Σίγουρα δεν θα υπήρχε ένα ορθόδοξο ΚΚΕ, αλλά το ερώτημα αφορά την πορεία της αριστεράς ευρύτερα. 

Ο Χαρίλαος Φλωράκης 

«Στόχος μας ήταν να κερδίσουμε το συνέδριο αλλά με τον Χαρίλαο δίπλα μας, όχι απέναντι» έλεγε μετά την διάσπαση  ο Γιάννης  Δραγασάκης, ένα απο τα ηγετικά στελέχη της ανανεωτικής πτέρυγας,  ηγετικό στέλεχος και σήμερα στον ΣΥΡΙΖΑ. Ο Γ. Δραγασάκης έλγε πριν απο 32 χρόνια οτι ο Χ. Φλωράκης στο τέλος «πολέμησε ένα ρεύμα ιδεών το οποίο ο ίδιος βοήθησε να αναπτυχθεί». 

Και ο Π. Λαφαζάνης σημείωνε πριν απο χρόνια: «Λεγόταν ότι ο Χαρίλαος θα αλλάξει πορεία, θα μας βοηθήσει. Σπέρνονταν έτσι κάποιες αυταπάτες ότι μπορεί ίσως να το κάνει και ότι η άλλη πλευρά δεν είναι ενιαία». 

Και ο Θ. Καρτερός, έλεγε τότε: «Ο Φλωράκης έδωσε στη νέα γενιά πατήματα και δυνατότητες, αλλά δεν έδωσε ουσιαστικά εξουσία στο κόμμα. Αυτή δεν την παραχώρησε ποτέ και δεν την άφησε ποτέ να φύγει από τα δικά του χέρια και τα χέρια των ανθρώπων που εμπιστευόταν, αυτούς της γενιάς του». 

Με τις απόψεις αυτές συμφωνεί και ο Μίμης Ανδρουλάκης, ο πιο στενός συνομιλητής του Χαρίλαου την εποχή εκείνη, ο βασικός εκπρόσωπος της ανανεωτικής πτέρυγας. 

Αντιθέτως,  ο Γρηγόρης Φαράκος, το νο2, του ΚΚΕ μετά την μεταπολίτευση, βρέθηκε στην πλευρά της ανανέωσης, απέναντι στην δική του γενιά, τη γενιά των πολέμων και της εξορίας. Και ήταν αυτή γενιά που έπεισε τον Χαρίλαο, ότι δεν μπορεί να αφήσει το ΚΚΕ να πέσει στα χέρια οπορτουνιστών, όλων αυτών που θα αλλοίωναν τα ιδεολογικά χαρακτηριστικά του κόμματος, εγκαταλείποντας την κομμουνιστική ταυτότητα.

Ομοιότητες

Τα γεγονότα του 1991, δεν αποτελούν σύγκριση με όσα συμβαίνουν σήμερα στην Αριστερά. Μπορεί όμως να βοηθήσουν για να καταλάβουμε τα αποτελέσματα των αποφάσεων. 

Η αντίθεση σήμερα στον ΣΥΡΙΖΑ, αφορά την πορεία στο αύριο, σε σχέση με την ταυτότητα του. Έχει ενδιαφέρον το πως  εναλλάσσονται οι ρόλοι. Στελέχη που ήταν με την ανανέωση γίνονται σκληροπυρηνικοί.
Είναι επίσης ενδιαφέρον πως και σήμερα όλοι θέλουν δίπλα τους τον απερχόμενο Αλέξη Τσίπρα, όπως τότε όλοι ήθελαν τον Χ. Φλωράκη.  
Το αποτέλεσμα όμως είναι ο ...κόσμος. Η κοινωνική επιρροή.
Το "ταμείο" δεν έχει γίνει ακόμα για τον ΣΥΡΙΖΑ.