του Γιάννη Μπράχου*

Η  Τουρκία, αρνούμενη να  συμμετάσχει στις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, αποτελεί τη μόνη διέξοδο ρωσικών εταιρειών προς την Ευρώπη και vice versa. Η ταχύτητα της τουρκικής παρέμβασης στην αναστολή της συμφωνίας για τα σιτηρά, αποδεικνύει την αναβάθμιση του γεωπολιτικού ρόλου της . Όταν η Μόσχα αποσύρθηκε από τη συμφωνία για τα σιτηρά, ο Τούρκος Πρόεδρος παρενέβη και μέσα σε δύο ημέρες η Ρωσία συμφώνησε με ανταλλάγματα να επιστρέψει στη συμφωνία. Οι ευρωπαϊκές κυρώσεις κατά της Ρωσίας ενίσχυσαν τον περιφερειακό γεωοικονομικό ρόλο της Τουρκίας, αναβαθμίζοντας την σε συνομιλητή των ΗΠΑ, της ΕΕ και της Κίνας. Σε αντιδιαστολή η επιλογή του “δεδομένου συμμάχου” της  ελληνικής κυβέρνησης δεν προσέδωσε ανάλογα γεωοικονομικά πλεονεκτήματα στη χώρα.

Η συμφωνία για τα σιτηρά είναι προς το συμφέρον της Ρωσίας, καθώς πέτυχε την ταυτόχρονη χαλάρωση των κυρώσεων στις δικές της εξαγωγές σιτηρών και λιπασμάτων με συμφωνία των ΗΠΑ και ΕΕ.

Η αναστολή εφαρμογής της συμφωνίας αποφασίστηκε από την Ρωσία, όταν μεταξύ άλλων, διαπίστωσε ότι παρά την έλλειψη επίσημων κυρώσεων, το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα καθυστερούσε τις συναλλαγές με την Ρωσία, ενώ απέτρεπε τις ευρωπαϊκές εταιρείες να συνεχίσουν τις σχέσεις τους με τις ρωσικές. Ως αποτέλεσμα αρκετά φορτία λιπασμάτων παρέμεναν αποκλεισμένα στα λιμάνια της Βαλτικής, χάνοντας οι ρωσικές εταιρείες μερίδιο της αγοράς.

Σε αντάλλαγμα για την επιστροφή στη συμφωνία, η Ρωσία έλαβε εγγυήσεις ασφαλείας για τα στρατιωτικά και τα πολιτικά πλοία εντός του διαδρόμου σιτηρών. Επίσης, η Ρωσία πέτυχε την αποκατάσταση των σχέσεων ευρωπαϊκών τραπεζών με την κρατική Rosselkhozbank (Ρωσική Αγροτική Τράπεζα), για τις πληρωμές των εξαγωγών αγροτικών προϊόντων, προστατεύοντάς την από τις κυρώσεις, κατ’ αναλογία με την Gazprombank για τις εξαγωγές φυσικού αερίου.

Στη διάρκεια της ουκρανικής κρίσης, οι οικονομικές σχέσεις Ρωσίας-Τουρκίας ενισχύθηκαν σημαντικά λόγω των ευρωπαϊκών κυρώσεων. Οι εμπορικές ροές μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας διπλασιάστηκαν τους πρώτους εννέα μήνες του 2022 ως προς το 2021, αγγίζοντας τα 47 δισ.$, ενώ στο τέλος του τρίτου τριμήνου του 2022, η Τουρκία είναι μεταξύ των τριών μεγαλύτερων εμπορικών εταίρων της Ρωσίας, μετά την Κίνα και τη Λευκορωσία, ξεπερνώντας τη Γερμανία.

Στον τουρισμό υπήρξε σημαντική αύξηση των ρωσικών ροών καθώς το πρώτο εννεάμηνο του 2022 ανήλθαν σε 4.000.000, ενώ η Τουρκία ζήτησε από την Ρωσία την άρση των κυρώσεων στα τουρκικά γεωργικά προϊόντα.

Η  Άγκυρα, έχει γίνει κόμβος για παραδόσεις ευρωπαϊκών αγαθών προς εξαγωγή στη Ρωσία, όπως φαίνεται από την σημαντική αύξηση των εξαγωγών της Τουρκίας στη Ρωσία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα τεχνολογικά αγαθά, η συντήρηση μηχανολογικού εξοπλισμού και τα ανταλλακτικά αυτοκινήτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ιταλία, η οποία αύξησε σημαντικά τις εξαγωγές στην Τουρκία, σε παρόμοιο μέγεθος με την αύξηση των τουρκικών εξαγωγών στη Ρωσία.

Η Ρωσία κατασκεύασε τον αγωγό φυσικού αερίου TurkStream προς την Τουρκία και η κρατική ρωσική ατομική υπηρεσία Rosatom κατασκευάζει τον πυρηνικό σταθμό (Akkuyu) στην Τουρκία, με προοπτική για δεύτερο πυρηνικό σταθμό. Ο Turkstream είναι πλέον η μόνη οδός για τη μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη, μετά τις ζημιές που προκλήθηκαν στους δύο αγωγούς Nord Stream από πρόσφατες εκρήξεις. Σε αυτό το πλαίσιο Μόσχα και Άγκυρα συζητούν τη δημιουργία κόμβου φυσικού αερίου στην Τουρκία.

Εκ των πραγμάτων οι ρωσικές εταιρείες ενισχύουν τις σχέσεις τους με την Τουρκία και μεσοπρόθεσμα είναι προνομιακοί εταίροι, παρότι η Τουρκία δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα δημοφιλής επιχειρηματικός προορισμός μεταξύ των Ρώσων επιχειρηματιών.

Σε σύγκριση με την προηγούμενη πενταετία, ο μέσος μηνιαίος όγκος εμπορίου της Ρωσίας φέτος τετραπλασιάστηκε με την Ινδία, διπλασιάστηκε με την Τουρκία και αυξήθηκε περισσότερο από 60% με την Κίνα. Λόγω των ευρωπαϊκών κυρώσεων η Ρωσία απομακρύνεται οικονομικά από την Ευρώπη, καθώς η ρωσική ζήτηση για αγαθά και εισαγωγές τεχνολογίας αυξάνεται.

Ο αναπροσανατολισμός των ρωσικών εμπορικών σχέσεων θα έχει ως αποτέλεσμα  Η Μόσχα να δίνει όλο και μεγαλύτερη προσοχή στα συμφέροντά των εταίρων της στο γεωπολιτικό πεδίο. Η Τουρκία έχει ως  βασικό γεωπολιτικό συνομιλητή τη Ρωσία στον Καύκασο, στη Συρία και στη Λιβύη. Σύμφωνα με γνωμικό που αποδίδεται στον Μπίσμαρκ, «Το μυστικό της διεθνούς πολιτικής είναι να κλείσεις μία καλή συμφωνία με την Ρωσία» και η Τουρκία το ακολουθεί με συνέπεια.


Η εγχώρια δημόσια συζήτηση σε θέματα εξωτερικής πολιτικής εξαντλείται στην αντιπαράθεση με την Τουρκία, με όρους επικοινωνίας και δραματουργίας στην τηλεόραση. Η ένταξη της Ελλάδας στη δυτική συμμαχία είναι δεδομένη, όμως η συντήρηση των ιστορικών σχέσεων της Ελλάδας με την Ρωσία σε θέματα χαμηλής πολιτικής, όπως ο πολιτισμός και η αρωγή στην ελληνική μειονότητα στις εμπόλεμες περιοχές, θα αντιστάθμιζε την επιρροή της Τουρκίας στην Ρωσία.

Η κυβέρνηση επιμένοντας στην επικοινωνιακή αντιπαράθεση με την Τουρκία, με αφορμή τις καθυστερημένες κατά 4 χρόνια έρευνες της Exxon Mobil, επιχειρεί να αλλάξει την πολιτική ατζέντα, θέτοντας την εξωτερική πολιτική σε αφασία. Mε το έργο της εξωτερικής πολιτικής να έχει μεταφερθεί de facto από το Υπουργείο Εξωτερικών στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, η κυβέρνηση προωθεί την επίδειξη ισχύος για εσωτερικούς λόγους.

Η Ελλάδα ενισχύεται πραγματικά, όχι μόνο με την απαραίτητη αμυντική θωράκιση, αλλά και με τη διαμόρφωση ευνοϊκών συνθηκών διαλόγου με την Τουρκία, μέσω της αναβάθμισης των εμπορικών ροών με την Τουρκία, της συντήρησης των σχέσεων με την Ρωσία και της προώθησης πρωτοβουλιών ενεργειακής συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η κυβέρνηση «Περιμένοντας τους βαρβάρους» πιθανότατα θα διαπιστώσει: «Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους; Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις».

******Οικονομολόγος-πρώην Γενικός Γραμματέας Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων Υπουργείου Εξωτερικών.