του Γιάννη Μπράχου*

Η θεωρία παιγνίων προσεγγίζοντας  την αντιπαράθεση στην ουκρανική κρίση σε στρατιωτικό επίπεδο, περικλείει ένα δεύτερο παίγνιο (nested game) , πολιτικό,  το οποίο δεν διευκολύνει την εξεύρεση βιώσιμης λύσης στις δύο πλευρές. Έχουμε δηλαδή ένα παίγνιο μέσα σε ένα παίγνιο. Οι μεγάλες δυνάμεις κατά την έναρξη του Α' Παγκόσμιου Πόλεμου το 1914, δεν μπορούσαν να φανταστούν το μέλλον των Κάιζερ, Τσάρων και Βασιλέων. Οι τέσσερις μεγάλες δυνάμεις (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Ρωσία και Οθωμανική αυτοκρατορία) το 1918 έπαψαν να υπάρχουν, αφού προηγήθηκε η απώλεια περίπου 20.000.000 ανθρώπινων ζωών. Η Ελλάδα αντιμετωπίζει το εμφωλευμένο παίγνιο της Τουρκίας στην ουκρανική κρίση, το οποίο αποσκοπεί στην ανάδειξη της Τουρκίας σε αναμφισβήτητη περιφερειακή δύναμη στην περιοχή, αποσπώντας παραχωρήσεις από τον διεθνή παράγοντα, προκειμένου η Τουρκία να συνεχίσει την ισόρροπη στάση με Δύση και Ρωσία.

Οι περισσότερες αναλύσεις στον πόλεμο δίνουν έμφαση στη στρατιωτική ισχύ, όμως τα εμφωλευμένα παίγνια έχουν τη δική τους δυναμική, όπως στην περίπτωση της ουκρανικής κρίσης. Τα συμφέροντα εντός της Ρωσίας, της Ουκρανίας και των συμμάχων της δεν είναι μονολιθικά.

Η στάση της Δύσης στο αίτημα παροχής εγγυήσεων από τις ΗΠΑ, κατά την επέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς στηρίχθηκε στην εκτίμηση ότι ο Ρώσος Πρόεδρος θα ακολουθούσε μετριοπαθή πολιτική επιδιώκοντας την άρση των κυρώσεων μέσω παραχωρήσεων στο πλαίσιο των συμφωνιών του Μινσκ.

Στο εμφωλευμένο παίγνιο η Ρωσία αποδέχθηκε την δυτική πρόκληση αυξάνοντας τον κίνδυνο κλιμάκωσης της σύγκρουσης και ενισχύοντας την αβεβαιότητα της αντίδρασης. Στις αρχές του 2022, η Ρωσία θεωρούσε ότι ο στρατός της ήταν ο δεύτερος καλύτερος στον κόσμο, ενώ η ίδια  άποψη επικρατούσε στους αναλυτές και σε μυστικές υπηρεσίες της Δύσης. Με απλά λόγια, οι δύο πλευρές υπερεκτιμούσαν τη δική τους ισχύ γεωπολιτική ή στρατιωτική σε σχέση με τη δύναμη του αντιπάλου τους.

Η θεωρία του πολέμου εισήγαγε από τα οικονομικά την έννοια της "διαπραγμάτευσης", και οι πόλεμοι,  θεωρείτο ότι ξεκινούσαν όταν η διαδικασία διαπραγμάτευσης κατέρρεε. Η συνηθέστερη αιτία της κατάρρευσης της διαπραγμάτευσης είναι  η πληροφοριακή ασυμμετρία, έννοια προερχόμενη επίσης από τα οικονομικά.

Η πληροφοριακή ασυμμετρία, ιδιαίτερα ως προς την πολεμική ικανότητα των μερών είναι πάντα καλά φυλασσόμενο μυστικό και μόνο στο πεδίο μπορεί να αποδειχθεί το ισχυρότερο μέρος. Πολλοί πόλεμοι τελείωσαν με αυτόν ακριβώς τον τρόπο, με τις πλευρές να επανεκτιμούν τις σχετικές δυνάμεις τους και να επιλέγουν να συνάψουν συμφωνία.


Το βασικό παίγνιο στην ουκρανική κρίση είναι η χρήση των πυρηνικών ως όπλων αποτροπής, διεξάγοντας τον πόλεμο με όρους του 20ου αιώνα με συμβατικά μέσα. Συνεπώς η "κλιμάκωση για χάρη της αποκλιμάκωσης" της σύγκρουσης αποτελεί ασφαλή επιλογή. Ειδικότερα ως προς τη χρήση πυρηνικών όπλων, η Ρωσία θα τα χρησιμοποιήσει μόνο σε υπαρξιακή απειλή και βάσιμα μπορεί να αποκλεισθεί η χρήση τακτικών πυρηνικών, καθώς εγείρει στρατηγικό ζήτημα στην Ινδία και στην Κίνα.

Κίνα και Ινδία έχουν αναπτύξει πυρηνικά όπλα ακριβώς ως εγγύηση για την πυρηνική αποτροπή. Εφόσον τα πυρηνικά όπλα μετατραπούν από αποτρεπτικά σε συμβατικά, θα αλλάξει το στρατηγικό και στρατιωτικό δόγμα των χωρών αυτών.

Το κύριο μέλημα της Δύσης στην τρέχουσα σύγκρουση και ο λόγος για τον οποίο δεν προχώρησε σε ζώνη απαγόρευσης πτήσεων πάνω από την Ουκρανία είναι η αποφυγή της εμπλοκής του ΝΑΤΟ σε πόλεμο με χρήση πυρηνικών.

Η επιλογή της Δύσης είναι  η υποστήριξη στην Ουκρανία να μεταφραστεί σε στρατιωτικό εξοπλισμό, δημιουργώντας ωστόσο δευτερεύον εμφωλευμένο παίγνιο εμπορίας του οπλισμού, τόσο στη διάρκεια της κρίσης προς τρομοκρατικές οργανώσεις, όσο και μετά την λήξη του πολέμου στη διαχείριση των όπλων.

Η ΕΕ στο εμφωλευμένο παίγνιο εντός της δυτικής συμμαχίας αντιμετωπίζει σημαντικές οικονομικές προκλήσεις, όπως ενεργειακή κρίση, ύφεση και πληθωρισμό, ως αποτέλεσμα των κυρώσεων που επέβαλλε στη Ρωσία. Ως αποτέλεσμα εντός της ΕΕ αναπτύσσονται εμφωλευμένα παίγνια των κρατών-μελών. Όσο απομακρύνεται ο χρόνος επίλυσης της σύγκρουσης τόσο πιθανότερη είναι η εκδήλωση αυτών των παιγνίων.

Η Γερμανία αναζητεί διέξοδο στην ύφεση μέσω της Κίνας, ενώ η Γαλλία ακολουθεί «ισόρροπη» πολιτική, καθώς η πρώτη ύλη για τα πυρηνικά εργοστάσια της εξαρτάται από την Ρωσία. Η Ιταλία και η Ισπανία προσβλέπουν στην σταθεροποίηση της ευρωπαϊκής οικονομίας με την λήξη της ουκρανικής κρίσης.

Η Πολωνία ακολουθεί από την αρχή της ουκρανικής κρίσης το δικό της παίγνιο, ενισχύοντας στρατιωτικά και με εθελοντές την Ουκρανία, αναλαμβάνοντας τον κίνδυνο αντίδρασης της Ρωσίας, αποβλέποντας στην ενίσχυση του γεωστρατηγικού ρόλου της στην Ευρώπη. Οι Βαλτικές χώρες ακολουθούν την Πολωνία υπό τον κίνδυνο της Ρωσίας.

Υποθέτοντας ότι η πλήρης προσάρτηση της Ουκρανίας δεν αποτελεί επιλογή για τη Ρωσία, το επόμενο ερώτημα είναι τι θεωρεί ως αποδεκτή υποχώρηση;  Στο εσωτερικό των ΗΠΑ και Ρωσίας αναπτύσσονται στρατηγικές εμφωλευμένων παιγνίων μεταξύ «γερακιών» και «περιστεριών».
Ο δημόσιος διάλογος για το τέλος του πολέμου δεν έχει προς το παρόν κανένα περιθώριο για συζήτηση "διαπραγμάτευσης". Οποιαδήποτε τέτοια πρόταση αποκλείεται αμέσως και χαρακτηρίζεται κατευνασμός. Η Ρωσία δεν εμπιστεύεται την Ουκρανία ως προς μελλοντική ένταξη της στο ΝΑΤΟ, ενώ η Ουκρανία δεν  εμπιστεύεται τη Ρωσία λόγω της εισβολής. Όμως η επίλυση της ουκρανικής κρίσης μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω αξιόπιστης δέσμευσης των δύο μερών σε διπλωματική λύση.

Η κατάσταση ως έχει σήμερα προμηνύει παρατεταμένη σύγκρουση. Οι βασικές προϋποθέσεις τερματισμού του πολέμου, όπως πληροφόρηση, αξιόπιστη δέσμευση και εσωτερική πολιτική αποδοχή συμβιβασμού των μερών, δεν ισχύουν. Όσο οι δύο πλευρές πιστεύουν ότι μπορούν να νικήσουν, η αμοιβαία δυσπιστία ενισχύεται. Οι πόλεμοι σπάνια τελειώνουν με απόλυτο νικητή στο πεδίο της μάχης.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα αντιμετωπίζει το εμφωλευμένο παίγνιο της Τουρκίας στην ουκρανική κρίση, το οποίο αποσκοπεί στην ανάδειξη της Τουρκίας σε αναμφισβήτητη περιφερειακή δύναμη στην περιοχή, αποσπώντας παραχωρήσεις από τον διεθνή παράγοντα, προκειμένου η Τουρκία να συνεχίσει την ισόρροπη στάση με Δύση και Ρωσία.

Η Ελλάδα χωρίς να απαντάει στο ερώτημα “what if”, ακολουθεί το τουρκικό παίγνιο, χωρίς να παρεμβαίνει να αλλάξει τις παραμέτρους της λύσης, αυξάνοντάς τους ασύμμετρους κινδύνους.

Η θεωρία παιγνίων δεν αποτελεί πανάκεια για την πρόβλεψη, επιτρέπει όμως τον προσδιορισμό των χειρότερων δυνατών αποτελεσμάτων. Η θεωρία παιγνίων και η διπλωματία απαιτούν την αντίληψη “win-win” για τα εμπλεκόμενα μέρη.  Από αυτή τη σκοπιά η Ελλάδα θα πρέπει να προωθήσει άμεσα διπλωματική πρωτοβουλία διαλόγου με όλες τις χώρες της περιοχής για καθορισμό των ΑΟΖ στη Μεσόγειο, ταυτόχρονα με την αμυντική θωράκιση της, υπονομεύοντας το εμφωλευμένο παίγνιο της Τουρκίας.

***Οικονομολόγος-πρώην Γενικός Γραμματέας Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων Υπουργείου Εξωτερικών.