Του Σωτήρη Σιδέρη

Η Μικρασιατική Καταστροφή συνεχίζει να παραλύει την κρίση πολλών Ελλήνων κάθε φορά που πλησιάζει η επέτειος . Τώρα όμως που συμπληρώνονται εκατό χρόνια η προσέγγιση,  οφείλουμε να είναι ρεαλιστική.  Πολλά αφιερώματα και εκδόσεις, νέα βιβλία περισσότερη έρευνα και πιο ψύχραιμα συμπεράσματα μας βοηθούν να κατανοήσουμε την πολιτική σκηνή έναν αιώνα πριν, τον τρόπο λήψης των αποφάσεων, τις σωστές και τις λάθος αποφάσεις. Αν η καταστροφή δεν αναλυθεί στο πολιτικό πλαίσιο,  εντός του οποίου καταγράφηκαν τα γεγονότα, θα μείνουμε με το μοιρολόϊ και δεν θα προσφέρουμε τίποτα στη νέα γενιά και στην επόμενη που βιώνουν πολλαπλές κρίσεις.  Οι καθηγητές Άγγελος Συρίγος και ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου καταφέρνουν να συνοψίσουν μια ολόκληρη εποχή , σε ένα βιβλίο υπό τον τίτλο “Μικρασιαστική Καταστροφή: πενήντα ερωτήματα και απαντήσεις” , εκδόσεις Πατάκη, που θα μπορούσαν να είναι πενήντα βιβλία , αν κάποιος ήθελε να καταγράψει τα πάντα. Το βιβλίο είναι ένα διαπεραστικό βλέμμα στην ιστορία. Αλλά οι πενήντα ερωτήσεις και απαντήσεις δεν έχουν την κουραστική μορφή συνέντευξης, αλλά αποτελούν μια “χειρουργική” επέμβαση που ανοίγει το σώμα του χρόνου και βρίσκει απαντήσεις σε αποφάσεις, τις εξηγεί,  διαλύει μύθους και πληροφορεί για όλες τις πτυχές της ιστορικής περιόδου .

Φυσικά οι συγγραφείς είναι φορτισμένοι και οι ίδιοι, αλλά το προσωπικό τους συναίσθημα που πλημμυρίζει την εισαγωγή μένει εκεί και δεν διαχέεται  στις πενήντα απαντήσεις για να κατευθύνουν  την κρίση μας. Έτσι μας προκαλούν να συμπεράνουμε μόνοι μας το σωστό και το λάθος και συμφωνούμε σε αυτό. Φυσικά είναι ένα όχι απλά ένα χρήσιμο, αλλά αναγκαίο βιβλίο. Κυρίως για τον Συρίγο να σημειώσουμε ότι η παραμονή του στο υφυπουργείο παιδείας, αφαιρεί πλούτο  σκέψης και άποψης από τον δημόσιο διάλογο για τα μείζονα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής που είναι και το αντικείμενό του.

 Η απόφασή τους να συνοψίσουν το τότε εσωτερικό πολιτικό σκηνικό, το διεθνές κλίμα, τις διαπραγματεύσεις και όλη την πορεία των γεγονότων σε ένα βιβλίο ήταν και σωστή και χρήσιμη. Από την συνθήκη των Σεβρών μέχρι την συνθήκη της Λωζάνης, μπορεί να είναι χιλιάδες σελίδες δρόμος,  όμως οι πυκνές απαντήσεις εκμηδενίζουν τον χαώδη χρόνο της ιστορίας και προσφέρουν συμπυκνωμένη γνώση , την απαραίτητη γνώση δηλαδή για την κατανόηση της ιστορίας.   Γιατί ο αναγνώστης μπορεί να το διαβάσει σαν ένα λεξικό που τον πληροφορεί και του εξηγεί χωρίς να του προκαλεί σύγχυση με την παράθεση χιλιάδων λεπτομερειών που μπορεί να απευθύνονται σε ένα πιο εξειδικευμένο κοινό.

Το βιβλίο των Συρίγου -Χατζηβασιλείου, υπό αυτή την οπτική είναι ένα σοβαρό αναγνωστικό για κάθε κοινό που θέλει διαβάσει  και να μάθει χωρίς να  φορτιστεί.  Σίγουρα υπάρχουν πολλά άλλα για συναισθηματικές εκρήξεις. ...
   Ο αναγνώστης μπορεί να κατανοήσει την σειρά των γεγονότων και κυρίως να κατανοήσει το τεράστια διλήμματα που έπνιγαν στην πολιτική ζωή στην Ελλάδα. Κυρίως ο πρωταγωνιστής, ο Βενιζέλος που έπρεπε να πάρει τις πιο δύσκολες αποφάσεις σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και να είναι και σωστές , καθώς ο διχασμός έτρωγε τη σάρκα της χώρας.  Ο Συρίγος και ο Χατζηβασιλείου, ξύνουν την επιφάνεια του διχασμού αλλά δεν ανοίγουν την πληγή και σωστά. Έτσι, δίνουν το περιθώριο στον αναγνώστη να καταλάβει ότι η επιλογή του Βενιζέλου να μην θέλει την Κωνσταντινούπολη, αλλά την Μικρά Ασία ήταν η αποθέωση της διπλωματίας και όχι αντεθνική στάση. Συνολικά  ο αναγνώστης θα αποζημιωθεί διαβάζοντας το βιβλίο για τις λακωνικές , αλλά σωστές επισημάνσεις μιας συγκλονιστικής ιστορικής περιόδου, από την οποία ούτε εμείς οι Έλληνες, ούτε οι Τούρκοι, ο καθένας από την οπτική του, έχουμε απεξαρτηθεί, μάλλον κακώς. Οι  εθνικές καταστροφές μάλλον είναι η εθνική μας φυλακή, αντί να είναι το σχολείο που θα μας οδηγήσει σε διορθώσεις και νέες πορείες.

Ο Άγγελος Συρίγος και ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου προσεγγίζουν  κάθε πτυχή εκείνης της περιόδου. Φυσικά και τον ρόλο των μεγάλων δυνάμεων που είναι η άλλη τραγωδία μας. Από την επανάσταση του 1821 μέχρι τον πόλεμο της Ουκρανίας είναι μπροστά μας η σχέση μας με τις μεγάλες δυνάμεις που συνεχίζει να καταδυναστεύει τον δημόσιο βίο της χώρας.  Οι εθνικές μας χειροπέδες είναι η σχέση ή η μη σχέση μας με τις Μεγάλες Δυνάμεις. Η χώρα μας έχει περάσει δια πυρός και σιδήρου, καμία αντίρρηση, αλλά τόσος ετεροκαθορισμός σπάνια συναντιέται σε άλλες χώρες.  Υπάρχουν αναφορές στις διαπραγματεύσεις, στην πολιτική κατάσταση και στις δύο χώρες, στην στάση των δυτικών έναντι του Κεμάλ τις προσεγγίσεις του Βενιζέλου για την Κύπρο, τον Πόντο, τις εκλογές, την κατάρρευση του μετώπου κλπ.

 Κάθε βιβλίο για τα γεγονότα αυτά και με την ευκαιρία της επετείου των 100 ετών από την Καταστροφή είναι μια ευκαιρία να επαναδιατυπώσουμε τις σκέψεις μας για το μέλλον  των σχέσεων με την Τουρκία που είναι επείγον αίτημα των πολιτών. Οι Έλληνες πολίτες κυριολεκτικά πνίγονται σε μνημόσυνα, απώλειες, καταστροφές και ενώ το πολιτικό σύστημα αδυνατεί να εκπονήσει ένα στρατηγικό σχέδιο για το μέλλον της Ελλάδας και τις σχέσεις με την Τουρκία. Τότε υπήρχε σχέδιο και όραμα και πέτυχε γιατί η Ελλάδα διπλασιάστηκε . Το ότι κατέληξε σε ήττα, στην Μικρασιατική Καταστροφή δεν πρέπει να ακυρωθούν οι επιτυχίες. Και σήμερα δεν έχουμε καν επιτυχίες γιατί δεν έχουμε σχέδιο, δεν ξέρουμε τι θέλουμε . Υπό αυτό το πρίσμα  η άλλη όψη της ανάγνωσης είναι ότι το   βιβλίο των Συρίγου -Χατζηβασιλείου μας παρακινεί να σκεφθούμε τι δεν πρέπει να κάνουμε , αν θέλουμε να κάνουμε βήματα στο μέλλον....