Του Σωτήρη Σιδέρη

Το τι μπορεί να διεκδικήσει η Ελλάδα στον περιφερειακό και διεθνή στίβο μπορεί να συγκροτηθεί ως μια σχεδιασμένη εξωτερική πολιτική και όχι με ιαχές. Αυτή η συζήτηση δεν έχει ξεκινήσει καν στη χώρα μας , καθώς έχει εγκλωβιστεί στα συνοριακά της χαρακώματα επιχειρώντας να αναχαιτίσει την αναθεωρητική και επεκτατική πολιτική της Τουρκίας. Η αρχή  όμως μπορεί να γίνει με ένα καλό βιβλίο. Ο Κωνσταντίνος Φίλης διαθέτει μια αξιοθαύμαστη πνευματική ενέργεια που όταν γράφει εμπλουτίζει την σκέψη και τις γνώσεις των αναγνωστών του. Το κίνητρό του δεν είναι πολιτικό, γι αυτό και  τα βιβλία του είναι προϊόν ανεξάρτητης σκέψης , άρα διπλά ωφέλιμα. Και για τους πολιτικούς και για τους πολίτες. Υπό αυτό το πρίσμα , το τελευταίο του βιβλίο «διεκδικητικός πατριωτισμός: ανατομία μιας συζήτησης που δεν έγινε ποτέ» είναι ένα σπουδαίο κίνητρο να ξανασυζητήσουμε για το μέλλον μας. Το μέλλον της Ελλάδας , όχι μόνο υπό την οπτική της στατικής Ελλάδας, αλλά της ενεργητικής δημοκρατίας που θέλει να γράψει  η ίδια  το μέλλον της και όχι να της το υπαγορεύσουν.  Πολλά βιβλία για την εξωτερική πολιτική ανακυκλώνουν ή αναμασούν γνωστά θέματα. Σε αντίθεση με αυτά, το βιβλίο του Κ. Φίλη μας υποχρεώνει να ξανασκεφθούμε και να ξεκινήσουμε μια νέα συζήτηση , όχι με επίκεντρο την Τουρκία, τις ΗΠΑ ή την Ρωσία , αλλά την ελληνική εξωτερική πολιτική.

Η κριτική σκέψη παράγει πολιτική σκέψη, πέρα από τους ορίζοντες των επαγγελματιών της πολιτικής  που δεν παράγουν τίποτα. Έτσι, ο Κ. Φίλης απλώνει τον χάρτη των ιδεών στο βιβλίο του για να μελετήσουμε τις δυνατότητες που έχει ή που πρέπει να αποκτήσει η Ελλάδα, για να είναι ασφαλής, για να έχει σταθερότητα, για να αναπτύσσεται σε έναν κόσμο διεθνούς αρρυθμίας. Αυτό μπορεί να το πετύχει μόνο η εξωτερική πολιτική , υπό την προυπόθεση ότι οι κυβερνήσεις θα έχουν μια εσωτερική πολιτική που θα την τροφοδοτεί με δύναμη, αφοσίωση στους στόχους και φυσικά  πόρους.  Και μόνο η φράση του Κ. Φίλη για τις σχέσεις με την Τουρκία,  ότι στην Ελλάδα «εγκλωβιζόμαστε σε μια ατέρμονη διαδικασία άμυνας, διότι η γειτονική μας χώρα, με την αναθεωρητική της στάση, έχει συχνά την πρωτοβουλία των κινήσεων….» δείχνει πόσο επείγουσα είναι αυτή η συζήτηση.

Αν το πολιτικό σύστημα δεν αλλάξει τον τρόπο που σκέφτεται, δεν θα αλλάξει ποτέ η Ελλάδα επίπεδο. Θα μένει εγκλωβισμένη και εξαρτημένη και πάντα απειλούμενη. Η εξωτερική πολιτική είναι ο διάδρομος που όταν μια χώρα ακολουθεί μπορεί να ελπίζει ότι θα διατηρήσει τα ιστορικά της κεκτημένα και θα μπορεί ίσως να διεκδικήσει και έναν αναβαθμισμένο ρόλο στην διεθνή σκακιέρα.

Πολιτική ανοιχτών οριζόντων

 Η πρώτη προϋπόθεση για να μπορέσει η Ελλάδα να διεκδικήσει έναν νέο ρόλο είναι να  τροποποιήσει τα κίνητρά της. Μια μονίμως αμυντική εξωτερική πολιτική είναι ευάλωτη σε αναθεωρητικά σχέδια. Μια ενεργητική και σχεδιασμένη εξωτερική πολιτική , που βλέπει τον κόσμο σαν σφαίρα και όχι επίπεδο μπορεί να διεκδικήσει ορισμένα, σχεδόν αυτονόητα πράγματα: πρώτο να αυτονομείται πολιτικά όταν το εθνικό συμφέρον το επιβάλλει. Δεύτερο, να γίνει σεβαστή από τους συμμάχους και να μην είναι υπάκουη και βολική σε κάθε περίπτωση και για κάθε σχέδιο. Να επεξεργαστεί και να παρουσιάσει το δικό της σχέδιο και να το μοιραστεί ως ιδέα με τους φίλους και συμμάχους. Το μέλλον δεν είναι σκοτεινό , ούτε λευκό. Δεν είναι παράδεισος ούτε κόλαση.  Είναι ο κόσμος της πολιτικής .  Η Ελλάδα θα έχει το μέλλον που θέλει να διεκδικήσει  και όχι που της επιβάλλουν. Με πιο απλά λόγια ο πατριωτισμός όλων, πρωτίστως όσων έχουν τις τύχες της χώρας στα χέρια τους,  εμπεριέχει την αυτοδύναμη εξωτερική πολιτική, την διεκδίκηση του ρόλου της, την ασφάλειά της, την ανάπτυξή της, τις συμμαχίες της .

Υπό αυτό το πρίσμα, το νέο βιβλίου του Κωνσταντίνου Φίλη αποτελεί μια σημαντική συμβολή σε έναν νέο τύπου διάλογο που πρέπει να ανοίξει στη χώρα. Οι εμπειρίες των τελευταίων ετών, ιδιαίτερα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις , αλλά όχι μόνο, καθιστούν επιβεβλημένο αυτό το διάλογο.
Είναι καταθλιπτικό , αλλά δυστυχώς είναι πραγματικότητα ότι η Ελλάδα με νύχια  και με δόντια αυτό που διεκδικεί σήμερα είναι να μην καταρρεύσει εις βάρος της η συνθήκη της Λωζάννης. Εκατό χρόνια μετά την υπογραφή της, η χώρα μας είναι ακινητοποιημένη ως προς την άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της, έχει γκρίζες ζώνες και βρίσκεται υπό την συνεχή απειλή πολέμου με την Τουρκία. Το τουρκικό casus belli έχει διευρυνθεί στην πράξη και πλέον περιλαμβάνει την απειλή για έρευνες , για οριοθέτηση ΑΟΖ, την κυριαρχία νησιών κλπ και όχι μόνο το θέμα της επέκτασης των χωρικών υδάτων.

Σε όλα αυτά ο Κωνσταντίνος Φίλης απαντά σε έναν εκτενή και βαθύ διάλογο με τον Μάκη Προβατά . Μπορεί ο αναγνώστης να κατανοήσει τι συμβαίνει στα βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο, να φθάσει μέσα από τις σελίδες του βιβλίου στη Μόσχα , την Ουάσιγκτον και το Πεκίνο εμβαθύνοντας στην γεωπολιτική γεωμετρία, να καταλάβει γιατί η Ελλάδα πρέπει να έχει ισχυρή προσωπικότητα εντός της ΕΕ και να προσεγγίσει τον χάρτη της σύγχρονης διπλωματίας.

**** Ο Κωνσταντίνος Φίλης είναι εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου.