του Γιάννη Μπράχου•

 

Η αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν, με τις τραγικές εξελίξεις που ακολούθησαν, σηματοδοτεί ευρύτερη αναδιάταξη στην Ευρασία και ειδικότερα στην περιοχή του Νοτίου Καυκάσου, με την παρουσία των ΗΠΑ και τη δέσμευσή τους στην Ευρασία να παραμένουν αβέβαιες. Το συνοριακό καθεστώς αμφισβητείται στο τρίγωνο Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν και Γεωργία, ενώ ο ρόλος της Τουρκίας αναβαθμίζεται. Η Ελλάδα απούσα. Το δόγμα της ακινησίας είναι κυρίαρχο. Η ακινησία προστατεύει από λάθη, ταυτόχρονα όμως υπονομεύει τα συμφέροντα της χώρας. Είναι προφανές ότι μια νέα σκακιέρα στήνεται και ένα μεγάλο γεωπολιτικό παιχνίδι εξελίσσεται με τα όρια σταθερότητας και αποσταθεροποίησης να είαι δυσδιάκριτα και αυτό, μας αφορά .

Το κενό από την αποστασιοποίηση των ΗΠΑ ενθάρρυνε τους ηγέτες των χωρών του Νότιου Καυκάσου να εντείνουν τις σχέσεις τους συνδέοντας τον Καύκασο στενότερα με τη Μέση Ανατολή, τη Μεσόγειο και την Ασία.

Η κεντρική θέση της Ευρασίας στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ αποδείχθηκε φευγαλέα και συχνά ρητορική. Οι αποχωρήσεις των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν και το Ιράκ, απομάκρυνε την προσοχή των ΗΠΑ και συνακόλουθα της ΕΕ από τον Καύκασο.

Οι δηλώσεις των ΗΠΑ και της ΕΕ ως προς την σημασία του Νότιου Καυκάσου στην εξωτερική πολιτική της Δύσης γίνονται όλο και λιγότερο αξιόπιστες, ενώ και οι στενότεροι δεσμοί ασφαλείας μέσω ΝΑΤΟ με τον Νότιο Καύκασο αμφισβητούνται στο πλαίσιο της ευρύτερης απόσυρσης των αμερικανικών δυνάμεων από την Κεντρική Ασία.

Οι ηγέτες του Ν. Καυκάσου μετά την ευφορία της προοπτικής οικοδόμησης οικονομικών και πολιτικών δεσμών με ΗΠΑ και ΕΕ και την αυξανόμενη δυτική επιρροή, ιδιαίτερα μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και την Επανάσταση των Τριαντάφυλλων στη Γεωργία, σταδιακά αντιμετώπισαν την επενδυτική αδιαφορία της Δύσης με το πέρασμα του χρόνου.

Σήμερα, τα όρια μεταξύ των τριών κρατών του Νοτίου Καυκάσου (Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν και Γεωργία)τελούν υπό αναθεώρηση. Ως αποτέλεσμα οι χώρες του Ν. Καυκάσου διευρύνουν  τις σχέσεις τους με τις χώρες στα νότια, δυτικά και ανατολικά τους. Αυτές οι σχέσεις δείχνουν μεγαλύτερο δυναμισμό και αυξημένους οικονομικούς δεσμούς, μεμεταβολές στις αγορές ενέργειας και προοπτικές για νέα έργα υποδομής.

Το κενό της Δύσης καλύπτεται δυναμικά από την Τουρκία και το Ιράν, ενώ ενισχύονται οι δεσμοί μεταξύ του Νοτίου Καυκάσου και Κίνας, Ισραήλ, Λιβάνου και των κρατών του Περσικού Κόλπου.

 

Ο ρόλος  της Τουρκίας

Δεδομένης της γεωγραφικής εγγύτητας του Νότιου Καυκάσου, πρωτίστως η Τουρκία και δευτερευόντως οι χώρες του Κόλπου αποτελούν πλέον βασικούς περιφερειακούς κόμβους στην Ευρασία. Στο οικονομικό πεδίο, οι αγωγοί ενέργειας και οι διάδρομοι μεταφοράς από το Αζερμπαϊτζάν μέσω της Γεωργίας στην Τουρκία, επέτρεψαντην αξιοποίηση των πόρων της Κασπίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, προσφέροντας στο Αζερμπαϊτζάν επιρροή σε πολλά μεσογειακά κράτη.

Το Ισραήλ έχει προσφύγει για πετρέλαιο στο Αζερμπαϊτζάν για την αντιστάθμιση των εισαγωγών από το Ιράν. Περίπου το 40-45% των ισραηλινών εισαγωγών πετρελαίου προέρχονται από το Αζερμπαϊτζάν, καθιστώντας την τρίτη μεγαλύτερη εξαγωγική αγορά του Αζερμπαϊτζάν μετά την Ιταλία και την Τουρκία. Οι εξαγωγές ενέργειας στο Ισραήλ συνέβαλαν επίσης στην επιτάχυνση των πολιτικών σχέσεων και των σχέσεων ασφάλειας των δύο χωρών. Το Αζερμπαϊτζάν είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος αγοραστής αμυντικού υλικού από το Ισραήλ, σε ισραηλινά μη επανδρωμένα αεροσκάφη τα οποία χρησιμοποιήθηκαν στην πρόσφατη σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Η Αλβανία και η Ιταλία λαμβάνουν φυσικό αέριο μέσω του Trans Adriatic Pipeline, ο οποίος τροφοδοτείται από τον Trans Anatolian Natural Gas Pipeline που διασχίζει όλο το πλάτος της Τουρκίας από τα γεωργιανά στα ελληνικά σύνορα. Επιτρέπει στο Αζερμπαϊτζάν να προμηθεύει 6 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου στην τουρκική αγορά, με επιπλέον 10 δισεκατομμύρια κυβικά εκατοστά να προορίζονται για διαμετακόμιση στη Νότια Ευρώπη.

Οι χώρες του Νοτίου Καυκάσου προωθούν νέους ενεργειακούς διαδρόμους, αλλά η οικονομική βιωσιμότητα τους θα εξαρτηθεί από τις μεταβολές στις παγκόσμιες αγορές ενέργειας και την πορεία μετάβασης σε οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα.

Οι τουρκικές επιχειρήσεις είναι εδραιωμένες στη Γεωργία από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Ταυτόχρονα, η ισχυρή αμπχαζική διασπορά της Τουρκίας, με ισχυρό πολιτικό και επιχειρηματικό λόμπι στην Τουρκία, επιδιώκει την επέκταση των εμπορικών δεσμών με την Αμπχαζία.

Η Τουρκία είναι μεταξύ των κορυφαίων επενδυτών τόσο στο Αζερμπαϊτζάν όσο και στη Γεωργία, με τις τρεις χώρες να συνδέονται οδικώς, σιδηροδρομικώς και μέσω των αγωγών. Το Αζερμπαϊτζάν βλέπει την Τουρκία ως το ουσιαστικό αντίβαρο όχι μόνο για τη Ρωσία αλλά και για τις ΗΠΑ και την ΕΕ.

Καθώς η επιρροή της Τουρκίας στον Καύκασο αυξάνεται, και οι τρεις κυβερνήσεις του Νοτίου Καυκάσου προσαρμόζουν την πολιτική τους στον ενισχυμένο ρόλο της Τουρκίας στην περιοχή.

Νέο οικονομικό και γεωπολιτικό τοπίο

Παρά τη γεωγραφική απόσταση, η Κίνα αναζητεί επενδυτικές ευκαιρίες σε έργα υποδομής σε ολόκληρο τον Νότιο Καύκασο, τον Περσικό Κόλπο και τη Μεσόγειο. Η Κίνα ενδιαφέρεται γιαέργα λιμένων στις ακτές της Γεωργίας και του Αζερμπαϊτζάν και σε περιφερειακές οδικές και σιδηροδρομικές κατασκευές και στις τρεις χώρες του Νοτίου Καυκάσου.Το Πεκίνο επιθυμεί την σύνδεση των υποδομώντου στην Κεντρική Ασία, με τις υποδομές που ελέγχει στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου μέσω του Καυκάσου.

Το Ιράν επαναπροσδιορίζεται επίσης στον Καύκασο, καθώς είναι σημαντική αγορά τόσο για τις εξαγωγές του Αζερμπαϊτζάν όσο και της Αρμενίας στην περιοχή του Κόλπου. Και οι δύο χώρες του Καυκάσου παραμένουν πρόθυμες να δημιουργήσουν υποδομές μεταφορών προς τα νότια προκειμένου να αξιοποιήσουν τις αγορές του Κόλπου.

Τα ΗΑΕ και το Κατάρ επενδύουν στον τομέα του τουρισμού, των τραπεζών, των κατασκευών και της ενέργειας στον Νότιο Καύκασο.Η Σαουδική Αραβία ανακοίνωσε συμφωνία για την κατασκευή αιολικού πάρκου στο Αζερμπαϊτζάν. Τα ΗΑΕ έχουν επενδύσει 2 δισ.$ σε κοινό επενδυτικό ταμείο ΗΑΕ-Αζερμπαϊτζάν από το 2016.

Η Αρμενία και η Γεωργία, προσανατολίζονται στην επίτευξη συμφωνιών ελεύθερων συναλλαγών με το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου, καθώς οι συγκεκριμένες χώρες είναι δυνητική αγορά εξαγωγών γεωργικών προϊόντων. Οι οικονομικά ισχυροί παράγοντες του Καυκάσου, με έσοδα σε ορισμένες περιπτώσεις από αμφιλεγόμενες δραστηριότητες, προσβλέπουν στο Ντουμπάι για τη διαχείριση της περιουσίας τους.

Η απουσία της Ελλάδας

Η Ελλάδα στο θέμα του Αφγανιστάν, υπό την πίεση της πολιτικής επικοινωνίας, εστιάζει στο θέμα των μεταναστευτικών ροών, υποεκτιμώνταςτην αναβάθμιση της Τουρκίας στον Νότιο Καύκασο και την Ευρασία, παρά τις σημαντικές γεωπολιτικές συνέπειες στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.Οι σχέσεις που οικοδομούνται μεταξύ των περιφερειακών δυνάμεων στο Νότιο Καύκασο θα επηρεάσουν τις σχέσεις στην Ανατολική Μεσόγειο.  

Η Ελλάδα είναι απούσα από τον Νότιο Καύκασο αλλά και ευρύτερα από την Ευρασία.Η χώρα μας διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα στην περιοχή τα οποία θα μπορούσε να εκμεταλλευθεί για οικονομική διείσδυση στο Νότιο Καύκασο, όπως τη δυναμική ελληνική αρμενική κοινότητα, και τους ενεργειακούςκαι εφοπλιστικούς ομίλους με παρουσία στο Μπακού. Οι οικονομικές σχέσεις αποτελούν το υπόβαθρο για ανάληψη πολιτικών πρωτοβουλιών από την Ελλάδα ως «έντιμος διαμεσολαβητής» εκτόνωσης των αντιπαραθέσεων.

Σε αυτό το πλαίσιο η εξωτερική πολιτική της χώρας θα πρέπει να δώσει απαντήσεις στο θέμα της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς ή το Νότο, μετά τα νέα γεωπολιτικά δεδομένα λόγω Αφγανιστάν και την σταδιακή αναβάθμιση της ελληνικής παρουσίας στο Νότιο Καύκασο. Το δόγμα της ακινησίας στην εξωτερική πολιτική ως μικρή χώρα γνωρίζει τα όρια του. Η ακινησία προστατεύει από λάθη, ταυτόχρονα όμως υπονομεύει τα συμφέροντα της χώρας.

• Οικονομολόγος (Msc, PhDEcon)-πρώην Γενικός Γραμματέας Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων Υπουργείου Εξωτερικών

.