Του Σωτήρη Σιδέρη


Η ελληνική εξωτερική πολιτική έχει παραλύσει επικίνδυνα. Αυτό που συμβαίνει τις τελευταίες ημέρες με την ανακοίνωση της Τουρκίας για έρευνες μεταξύ Ρόδου, Καρπάθου, Κάσου και Κρήτης , όσα καταγράφηκαν στον Έβρο και καθημερινά σχεδόν στο Αιγαίο, είναι το αποτέλεσμα μιας πολιτικής κατευνασμού, υποχωρητικότητας και απουσίας στοιχειώδους εθνικού σχεδίου επί δεκαετίες.  Ταυτόχρονα οι κόκκινες γραμμές έχουν αποχρωματιστεί επικίνδυνα.  Στην Ελλάδα, σχεδόν μονοδιάστατα επικρίνουμε την Τουρκία για τις προκλήσεις της , αλλά ποτέ τις  ελληνικές κυβερνήσεις για τα λάθη τις παραλείψεις, την ανεπάρκεια και την αδυναμία ανατροπής των τουρκικών σχεδίων. Που είναι και το σοβαρότερο πρόβλημα για τη χώρα. Χειρότερο και από τα λάθη , είναι οι αμφιβολίες αν η χώρα διαθέτει αξιοσέβαστη εξωτερική . Ειδικότερα στη ΝΔ , το δόγμα  Μολυβιάτη, την υποταγή της πολιτικής  στην  υπηρεσιακή  διπλωματία, τη μη λύσης , έχει καθηλώσει επικίνδυνα την Ελλάδα.

Αυτή είναι η μία εικόνα. Γιατί η μεγαλύτερη εικόνα,  είναι αυτή που αφορά την γενικότερη πολιτική της Άγκυρας στην Ανατολική Μεσόγειο , τις  παρασκηνιακές συζητήσεις για την αναβαθμισμένη Τελωνειακή Ένωση με την ΕΕ και το μεταναστευτικό, ερήμην μάλιστα της Ελλάδας.   Και το τρίτο, γεωπολιτικής διάστασης, είναι ότι  αξιόπιστες πληροφορίες φέρουν τις ΗΠΑ να επεξεργάζονται μια νέα τάξη πραγμάτων στην Τουρκία, ουσιαστικά την μετά Ερντογάν εποχή που φυσικά θα συμπαρασύρει και την Ελλάδα..  Οι  εσωτερικές διεργασίες, οι απειλές , η ένταση , οι διαπραγματεύσεις , ο περιφερειακός ρόλος της Τουρκίας, ενδεχομένως ήδη ιχνογραφούν μια νέα εποχή στην περιοχή, με την Ελλάδα να είναι  ίσως το θύμα,  της επεκτατικής πολιτικής της Τουρκίας, μετά την Συρία.
 Όπως έγινε γνωστό μέσα από τις επίσημες ανακοινώσεις, η Τουρκία προτίθεται να κάνει έρευνες, ελάχιστα έξω από τα ελληνικά χωρικά  ύδατα των 6 μιλίων προφανέστατα εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Υπάρχουν φυσικά εύλογες αμφιβολίες , αν τηρηθεί  ακόμη και το όριο και των 6 μιλίων. Και όχι μόνο αυτό. Η Άγκυρα, προτίθεται να κάνει έρευνα σε  ύδατα, όπου κανονικά η Ελλάδα θα έπρεπε να έχει επεκτείνει, όπως έχει κάθε δικαίωμα να κάνει , μέχρι τα δώδεκα μίλια. Η Άγκυρα υπό την απειλή πολέμου, ακύρωσε  το κυριαρχικό δικαίωμα της Ελλάδας. Τώρα,  αντιστρέφοντας πλήρως τους όρους του παιχνιδιού , θα κάνει έρευνες έξω από τα δικά της χωρικά ύδατα, αλλά και εντός των ορίων του τουρκολιβυκού συμφώνου, μηδενίζοντας την επήρεια των ελληνικών νησιών. Πλήρες ελληνικό ναυάγιο δηλαδή. 

          

  Η ελληνική αντίδραση

 Η επίσημη ανακοίνωση του ελληνικού ΥΠΕΞ με την οποία περιγράφεται η απόφαση της Τουρκίας, ότι είναι παράνομη δηλαδή, είναι απογοητευτική. Κανονικά, το ΥΠΕΞ θα έπρεπε να  ανακοινώσει ότι θα εφαρμοστούν σχέδια που όφειλε  να έχει επί δεκαετίες και όχι να ψάχνεται τώρα. Αυτό είναι το πρώτο πρόβλημα. Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι η κυβέρνηση απουσιάζει από κάθε διεργασία που συντελείται στην Ευρώπη και δεν έχει το ειδικό βάρος να αντιστρέψει τους όρους του πολιτικού παιχνιδιού απαιτώντας κυρώσεις, διακοπή συνομιλιών και κυρίως να προειδοποιήσει την παγκόσμια κοινότητα και τους διεθνείς οργανισμούς , ότι αν η Τουρκία επιμείνει,  η Ελλάδα θα αντιδράσει διπλωματικά και στρατιωτικά. Τώρα απλά η Αθήνα θα περιμένει βοήθεια των ΗΠΆ ή της Γερμανίας.
Το τρίτο πρόβλημα είναι ότι οι μεγάλες χώρες του κόσμου είναι συνομιλητές και συνένοχοι με την Τουρκία σε διάφορες εστίες πολέμων και αναταραχών, ενώ η Ελλάδα δεν παράγει πολιτική, ούτε διαθέτει ηγεσία που να ακουστεί ισότιμα με την Τουρκία . Είναι η διαφορά ειδικού βάρους.
       

Ένα νέο Ελσίνκι

Η κυβέρνηση θα βρεθεί σε δύσκολη θέση εντός του καλοκαιριού, αν από τώρα δεν δηλώσει τις προθέσεις της. Αν δεν το κάνει τώρα, θα αναγκαστεί να πάρει αποφάσεις ,υπό πίεση ,  να κινηθεί στην ΕΕ και τις ΗΠΑ , αλλά το ερώτημα είναι με ποιες θέσεις θα κινηθεί. Εκ των πραγμάτων  οι εξελίξεις  μπορεί να οδηγήσουν, είτε σε στρατιωτική κρίση, είτε  σε μια νέα διαπραγμάτευση . Το ενδεχόμενο  να υπάρξει ένα νέο Ελσίνκι που θα λαμβάνει υπόψη του τα νέα δεδομένα είναι κάτι παραπάνω από πιθανό. Αν η Τουρκία πετύχει μια αναβαθμισμένη συμφωνία με την ΕΕ κλείνει και ο κύκλος της όποιας επιρροής θα διαθέτει η Ελλάδα για να διορθώσει ή να επιβάλλει κάποιους κανόνες του διεθνούς δικαίου και να ομαλοποιηθεί η κατάσταση. .
Προς το παρόν και αυτό είναι επώδυνο, η κυβέρνηση δεν έχει θέση αν και πως θα διαπραγματευθεί με την Τουρκία στο Αιγαίο ή την Ανατολική Μεσόγειο, αν θέλει Χάγη ή όχι. Δεν έχει θέση αν θα προσφύγει μονομερώς κατά της Λιβύης  στο Δικαστήριο της Χάγης κάτι που και ο ίδιος  ο Σάρατζ ζήτησε, αν θέλει να ακυρώσει το τουρκολιβυκό σύμφωνο,  με πολλές ελπίδες επιτυχίας. Δεν έχει αποφασίσει αν θα βυθίσει ή όχι το τουρκικό σκάφος που θα παραβιάσει την ελληνική υφαλοκρηπίδα ή και τα χωρικά ύδατα. Δεν επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα, δεν επηρεάζει τις ευρωτουρκικές σχέσεις. Ο κατάλογος μπορεί να γίνει μακρύτερος. Ακόμη και σύσκεψη πολιτικών αρχηγών να γίνει, απλά θα διαπιστωθεί η αδυναμία ανατροπής των δυσμενών εξελίξεων, αν δεν υπάρξουν αποφάσεις και πρωτοβουλίες τουλάχιστον στα προαναφερθέντα ζητήματα.
       
Οι κινήσεις της Τουρκίας, αν επιβεβαιωθούν,  θα συμπέσουν με την γερμανική προεδρία της ΕΕ το δεύτερο εξάμηνο του τρέχοντος έτους. Το Βερολίνο θέλει μια νέα συμφωνία για το μεταναστευτικό, αλλά και μια αναβαθμισμένη Τελωνειακή Ένωση με μακροχρόνια στρατηγική. Η αναβάθμιση όμως περιλαμβάνει ζητήματα  άμυνας και ασφάλειας, μεγάλες οικονομικές συμφωνίες ένα ολόκληρο θεσμικό πλαίσιο που πλέον θέλει και η Τουρκία,  καθώς είναι η μόνη εφικτή στρατηγική που μπορεί να έχει σε μακροχρόνια βάση. Εδώ λοιπόν είναι το κλειδί. Ένα νέο Ελσίνκι  μέσω Γερμανίας , ίσως είναι η ιστορική ευκαιρία της Ελλάδας.
Αντί όμως η κυβέρνηση να παρέμβει με δικό της σχέδιο και να θέσει θέματα με κόκκινες γραμμές σιωπά. Σιωπά ο πρωθυπουργός, αλλά όχι η αδελφή του πρωθυπουργού, η οποία μιλώντας στο Ίδρυμα Καραμανλής έθεσε από μόνη της το πλαίσιο συζήτησης, προφανώς ενόψει των διαπραγματεύσεων για την Τελωνειακή Ένωση,  ενδεικτικό της πολιτικής φτώχειας της χώρας.
Είπε η Ντόρα Μπακογιάννη:
Χρειαζόμαστε μια συνολική συμφωνία με την Τουρκία, παρόμοια με αυτή που είχαμε με την Μεγάλη Βρετανία. Μια συμφωνία που θα αφορά θέματα οικονομίας, ασφάλειας, συνόρων και θα προβλέπει τη συμμόρφωση της Τουρκίας στο διεθνές δίκαιο. Οι ευρωτουρκικές σχέσεις πρέπει να καθοριστούν με αυτή την καθολική συμφωνία, και η Ε.Ε. δεν πρέπει να καθυστερήσει άλλο και να δράσει προς την κατεύθυνση αυτή».
Πως θα  επιτευχθεί αυτή η συμφωνία χωρίς να ξέρουμε τι θέλει η Ελλάδα είναι ερώτημα. Προφανώς κάποιοι πρέπει να ρωτήσουν την κυβέρνηση τι εννοεί η κυρία Μπακογιάννη.

Αν η τοποθέτηση αυτή γίνονταν πριν από 40 χρόνια θα μπορούσε κάποιος να σταθεί θετικά. Όμως γίνεται την στιγμή που όπως περιγράφηκε η Τουρκία κλιμακώνει σε όλα τα επίπεδα και οι Έλληνες πολιτικοί με φράσεις –κλισέ νομίζουν ότι βάζουν τα πράγματα στη θέση τους. 
Ο  Τζόσεπ Μπορέλ, Ύπατος Εκπρόσωπος για την Κοινή Εξωτερική Πολιτική  που κάνει τις διαπραγματεύσεις με την Τουρκία  παραδέχθηκε το εύρος της ατζέντας αλλά  σημείωσε ότι εξαιτίας των γεωτρήσεων στην Κυπριακή ΑΟΖ τα κράτη – μέλη δεν θέλουν να εμπλακούν σε διάλογο με την Άγκυρα για όσο διάστημα συνεχίζονται αυτές οι γεωτρήσεις. Ο κ. Μπορέλ είπε ότι στο τραπέζι είναι το θέμα της απελευθέρωσης του καθεστώτος θεωρήσεων εισόδου, τα θέματα ενέργειας και γεωπολιτικής σε Συρία και Λιβύη, το μεταναστευτικό και θα τα θέσει όλα ενώπιον του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων, λέγοντας ότι ίσως να είναι και το πιο σημαντικό ζήτημα σε ό,τι αφορά τις εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ σήμερα. Τι ακριβώς ζητήματα ενέργειας συζητά ο Μπορέλ; Την συμμετοχή της  Τουρκίας στον East Med, διαπραγματεύσεις με Κύπρο, Ελλάδα  , Λιβύη; Η κυβέρνηση στην Αθήνα φυσικά έκανε ότι δεν άκουσε αυτές τις δηλώσεις .

Η  Τουρκία σε κρίσιμη καμπή

Αξιόπιστες πηγές που παρακολουθούν τις εξελίξεις  στην Τουρκία κάνουν λόγο για «ηφαίστειο πριν την έκρηξη» περιγράφοντας τις διεργασίες επικράτησης και διαδοχής του Ερντογάν. Οι ίδιες πηγές θεωρούν ότι κομβικό ρόλο στις εξελίξεις θα διαδραματίσει ο υπουργός Άμυνας Χουλουσί Ακάρ , τον οποίο τα σενάρια τον φέρουν να είναι πρωταγωνιστής σε μια μεταβατική φάση μέχρι να διαμορφωθεί το μετά Ερντογάν σκηνικό. Ο Ακάρ θα έχει  την στήριξη των ΗΠΑ και κυρίως μέσω του Ακάρ οι Ένοπλες Δυνάμεις θα επανέλθουν σε ρόλο εγγυητή των πολιτικών εξελίξεων, ώστε να μην εκτραπεί η κατάσταση. Ο Ακάρ δέχεται την  αμερικανική επιρροή, είναι υπέρ της επαναπροσέγγισης με το Ισραήλ και το ΝΑΤΟ προφανώς θα είναι κομβικός ο ρόλος του και στα ελληνοτουρκικά. Τώρα αν όλα αυτά, εξελιχθούν ομαλά ή βίαια,  είναι δύσκολο να προβλεφθεί. Σε κάθε περίπτωση, η Ελλάδα βρίσκεται σε δύσκολη θέση και η μόνη δύναμη αποτροπής είναι η ίδια η ισχυροποίηση της χώρας και η παραγωγή πολιτικής .