του Γιάννη Μπράχου*

Το ΝΑΤΟ απουσιάζει ουσιαστικά από την αρχιτεκτονική ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς έχει στραφεί προς την Ρωσία και την Κίνα. Όμως η περιοχή μας μπορεί να αποδειχθεί παράγοντας αστάθειας όσο το κενό ασφάλειας δεν καλύπτεται . Σε αυτό οφείλεται ως ένα βαθμό και η διένεξη Ελλάδας -Τουρκίας, που είναι πυλώνες του ΝΑΤΟ στην περιοχή. Υπό αυτό το πρίσμα, αναδύεται ένα σημαντικό ζήτημα προς εξέταση και η Αθήνα πρέπει να επανεξετάσει την πολιτική ασφάλειας, αν θέλει να μην βρεθεί προ εκπλήξεων.  Το σκηνικό που διαμορφώνεται έχει ως εξής:
Η επανεκλογή του Προέδρου Ερντογάν στην Τουρκία συνδυάστηκε στο μέτωπο της οικονομίας με την άμεση προσαρμογή στις αγορές, επιλέγοντάς  τον Mehmet Simsek ως νέο Υπουργό Οικονομικών, άνθρωπο των αγορών και πρώην οικονομολόγος της Merrill Lynch και τον διορισμό της Hafize Gaye Erkan Διοικήτρια της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας, πρώην συνδιευθύνουσα σύμβουλος της First Republic Bank και διευθυντικό στέλεχος της Goldman Sachs, σηματοδοτεί την ένταξη της Τουρκίας στο οικονομικό στρατόπεδο της δύσης. Η επιλογή του Hakan Fidan ως Υπουργού Εξωτερικών και του Ibrahim Kalin ως επικεφαλής της MIT συνιστούν κινήσεις  συνεννόησης της Τουρκίας με τη Δύση.

Καθώς η Τουρκία και η Ρωσία έχουν συνεργαστεί για τη διαχείριση περιφερειακών συγκρούσεων στη Συρία, τη Λιβύη και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ακόμη και στη Μαύρη Θάλασσα, η Τουρκία έχει ακολουθεί δύο αλληλένδετες πολιτικές, όντας φιλοουκρανική χωρίς να γίνεται αντιρωσική.
Η Τουρκία ευθυγραμμίζεται μόνο με τα δικά της εθνικά συμφέροντα και με αυτή την οπτική θα επιχειρήσει τη συνεννόηση με τη Δύση, όχι ως μικρότερος εταίρος, αλλά ως σημαντική περιφερειακή δύναμη. Ο στόχος της Τουρκίας είναι να αποτελέσει γέφυρα Ευρώπης-Ασίας και κύριος γεωπολιτικός παράγων στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η Τουρκία ως προκεχωρημένο φυλάκιο του ΝΑΤΟ, παραχώρησε στη συμμαχία την ανάπτυξη οπλικών συστημάτων και την βάση επιχειρήσεων, όπως στο Αφγανιστάν, αλλά και στην αντιμετώπιση του Ισλαμικού Κράτους.

Ταυτόχρονα, η σημασία της Τουρκίας για τη Μόσχα αυξάνει. Μετά την εισβολή στην Ουκρανία, η Θάλασσα της Βαλτικής έχει «κλείσει» για τη Ρωσία, στο βαθμό που είναι πλήρως ελεγχόμενη από τις χώρες του ΝΑΤΟ. Επομένως, η διέξοδος από τη Μαύρη Θάλασσα προς το Αιγαίο και τη Μεσόγειο, που ελέγχεται από τη Τουρκία, αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία για τη Μόσχα.

Τουλάχιστον από τη δεκαετία του 2000, η Τουρκία επιδιώκει την αύξηση της ισχύος και της επιρροής της στη Μέση Ανατολή, στη Βόρεια Αφρική, στην Ανατολική Ευρώπη, στη Κεντρική Ασία και στα Βαλκάνια. Οι πρόσφατες εκλογές και οι κυβερνητικές αλλαγές στη Τουρκία δεν θα μεταβάλουν την μακρόχρονη  στρατηγική της.

Προτεραιότητα της Δύσης είναι η Τουρκία να παραμείνει εταίρος στο στρατόπεδο της, λόγω βαρύνουσας σημασίας ως περιφερειακή δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή αλλά και την Ευρασία.

Τα προβλήματα της Τουρκίας είναι με τις ΗΠΑ και την ΕΕ, κι όχι τόσο με την Ελλάδα. Η Ελλάδα χρησιμοποιείται από την Τουρκία για άσκηση πίεσης στη δύση. Η νέα θητεία του Τούρκου Προέδρου, αποτελεί ευκαιρία επανακαθορισμού των νέων γεωοικονομικών όρων προσέγγισης της Δύσης με την Τουρκία και συνεπώς της Ελλάδας με τη γείτονα.

Οι σχέσεις της Ελλάδας με την Τουρκία εξαρτώνται από την ευρωατλαντική συνεργασία και την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Ο πόλεμος στην Ουκρανία απέδειξε ότι δεν μπορεί να υπάρξει ευρωπαϊκή ασφάλεια και άμυνα χωρίς το ΝΑΤΟ.

Το 2008 στη Σύνοδο του Βουκουρεστίου, το ΝΑΤΟ, πέραν της γνωστής απόφασης για την πΓΔΜ, αποφάσισε την ένταξη της Ουκρανίας και της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ. Το καλοκαίρι του 2008 η Ρωσία παρενέβη στρατιωτικά στη Γεωργία, δίνοντας το μήνυμα της δυσανεξίας σε περαιτέρω διεύρυνση του ΝΑΤΟ.

Τα τελευταία χρόνια στο ΝΑΤΟ κεντρική ιδέα συζήτησης είναι η ανάπτυξη της μεγάλης στρατηγικής. Η ουκρανική κρίση και η προσάρτηση της Κριμαίας ήταν το τέλος του  μονοπολικού κόσμου, με κύριο χαρακτηριστικό την εδραίωση σταθερότητας μέσω της θεσμικής διεύρυνσης του ΝΑΤΟ και της ΕΕ προς ανατολάς. Το 2014 το συγκεκριμένο μοντέλο άγγιξε τα όρια του δοκιμάζοντας τα όρια ανοχής της Ρωσίας και το 2022 οδηγηθήκαμε σε δια αντιπροσώπων ευρωπαϊκό πόλεμο.

Η συνέχιση της συγκεκριμένης στρατηγικής με την ένταξη της Μολδαβίας, της Γεωργίας και της Ουκρανίας στην ευρωατλαντική συμμαχία έχει σκοπό την αποδυνάμωση της Ρωσίας, αλλά δεσμεύει σημαντικούς πόρους της συμμαχίας σε αυτή την προσπάθεια, περιορίζοντας την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων στη νότια πτέρυγα, όπου αυξάνει ο κίνδυνος αστάθειας.

Τόσο η ευρωπαϊκή επιχείρηση «Ειρήνη», όσο και η νατοϊκή «Sea Guardian» απέτυχαν σε νηοψίες πλοίων για έλεγχο του εμπάργκο όπλων στη Λιβύη, μετά την αντίδραση των συνοδευτικών τουρκικών φρεγατών, με τις ΗΠΑ σιωπηρώς να αποδέχονται τις επιλογές της Τουρκίας.

Στη Λιβύη και στη Συρία δεν υπάρχει παρουσία του ΝΑΤΟ, με την ΕΕ να εναρμονίζεται πολιτικά και στρατιωτικά, με τρόπο που αφήνει ελεύθερο το πεδίο στην έντονη στρατιωτική τουρκική παρουσία στις δύο χώρες.

Στη νότια πτέρυγα παρατηρείται υποχώρηση εννοιών πολύ βασικών για την ειρηνική συνύπαρξη κρατών, αυτήν της κυριαρχίας, του σεβασμού των συνόρων και ενδεχόμενη ανατροπή του status quo.

Τα τελευταία δέκα χρόνια τα θεσμικά εργαλεία για την ασφάλεια της δύσης αποδεικνύονται ανεπαρκή στις νέες προκλήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς το βάρος πέφτει στην ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ.  

Η υποτίμηση της νοτιο-ανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ προσφέρει το έδαφος σε κράτη της περιοχής να διεκδικήσουν την επέκταση της ισχύος τους με μέσα που ήταν αδιανόητα στο πρόσφατο παρελθόν.

Η κατάσταση αυτή δημιουργεί αστάθεια στην ευρύτερη περιοχή μας και η χώρα μας θα πρέπει να κινηθεί διπλωματικά με τρόπο που θα διεκδικεί την εμπλοκή του ΝΑΤΟ και της ΕΕ στην επίτευξη της σταθερότητας στη νότια πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Η περιοχή αντιμετωπίζεται με ανάλογη ανιστόρητη προσέγγιση, με αυτή της Αραβικής Άνοιξης, που επέτεινε την αστάθεια στη Μεσόγειο.

Η πολυπλοκότητα των σχέσεων Ελλάδας-Τουρκίας-Αιγύπτου-Ισραήλ-Κύπρου-χωρών Μέσης Ανατολής-Ιράν, απαιτεί να επανεξετασθεί με προοπτική την αναβάθμιση της νότιας πτέρυγας του ΝΑΤΟ. Η Ελλάδα θα μπορούσε να αναδείξει την προστιθέμενη αξία του ΝΑΤΟ στη Λιβύη και στη Συρία, την συνεργασία ΕΕ-ΝΑΤΟ στην περιοχή.

Στην εθνική στρατηγική ασφάλειας των ΗΠΑ το βλέμμα είναι πάντα στραμμένο στο στρατηγικό ανταγωνισμό με τη Ρωσία και την Κίνα, με αυτή την οπτική προσεγγίζεται η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.

Όμως θέματα, όπως η μετανάστευση ή οι προσφυγικές ροές, που θα αυξηθούν λόγω της αυξανόμενης τρομοκρατίας, της κλιματικής κρίσης και των οικονομικών προβλημάτων, θα δημιουργήσουν ακόμα μεγαλύτερες προκλήσεις για τη νότια πτέρυγα του ΝΑΤΟ.
 
Η Ανατολική Μεσόγειος παραμένει στρατηγικής σημασίας για τις ΗΠΑ, αλλά είναι υπαρξιακής σημασίας για την ΕΕ. Η Ελλάδα ως μέλος του ΝΑΤΟ οφείλει να επισημαίνει την αναγκαιότητα ενεργής παρέμβασης του ΝΑΤΟ στη νότια πτέρυγα, αναδεικνύοντας τους κινδύνους στην σταθερότητα της περιοχής από ζητήματα εθνικής ασφαλείας μας, για όσο διάστημα η ευρωπαϊκή ασφάλεια δεν διαθέτει την αυτονομία της.


*** Οικονομολόγος-πρώην Γενικός Γραμματέας Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων Υπουργείου Εξωτερικών.