του Γιάννη Μπράχου*

Η ρωσική στρατιωτική δράση στην Ουκρανία το 2022 ανέδειξε τη στρατηγική σημασία της Μαύρης Θάλασσας και στο δυτικό στρατόπεδο κατέστη σαφής η ανάγκη συνεκτικής ευρωατλαντικής προσέγγισης στην περιοχή. Η Τουρκία προσπαθεί να επεκτείνει την επιρροή της στην περιοχή και φαίνεται ότι σχεδιάζεται, με την στήριξη της Δύσης μια απάντηση στον κινέζικο “δρόμου του μεταξιού” για να περιοριστεί η επιρροή του Πεκίνου. Ταυτόχρονα, η Δύση επιφυλάσσει έναν ιδιαίτερο ρόλο στην Άγκυρα για την ανάσχεση της Μόσχας. .Μια πρωτόγνωρη “διπλωματία των συνδέσεων” και των νέων οικονομικών οδών εξελίσσεται και σε αυτή την περίπτωση, με την Ελλάδα απούσα σε ένα ακόμη πεδίο .

Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ επιχειρούν μέσω συμμαχικών κρατών της Μαύρης Θάλασσας να δημιουργήσουν θύλακες περιορισμού της ρωσικής επιρροής σε βασικές γεωοικονομικές περιοχές στη Μαύρη Θάλασσα, όπως παράκτιες περιοχές και  ναυτιλιακές οδούς.

Παρά την εξέλιξη του πολέμου στην Ουκρανία, η Ρωσία διατηρεί πλεονεκτήματα στην Μαύρη Θάλασσα. Τόσο το ΝΑΤΟ όσο και η ΕΕ είναι επίσης παράκτιοι παράγοντες της Μαύρης Θάλασσας. Η Βουλγαρία και η Ρουμανία είναι μέλη και των δύο οργανισμών, και η Τουρκία είναι σημαντικό μέλος στο ΝΑΤΟ. Η Τουρκία και η Βουλγαρία προσπαθούν να εξισορροπήσουν τις υποχρεώσεις τους στο ΝΑΤΟ με τη διατήρηση δεσμών με τη Μόσχα.

Στις ΗΠΑ αναμένουν το εκλογικό αποτέλεσμα στην Τουρκία προκειμένου να "αναθέσουν" στην Άγκυρα το έργο ανάσχεσης της ρωσικής επιρροής, ως πληρεξούσιος της δυτικής συμμαχίας για την ευρύτερη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, παρότι η Άγκυρα επιλέγει τη διατήρηση της συνεργασίας με τη Ρωσία, σύμφωνα με τα τουρκικά συμφέροντα.

Η οικονομική αποσύνδεση Ρωσίας και Κεντρικής Ευρώπης,  με την απενεργοποίηση των αγωγών Nord Stream, έχει αυξήσει τη σημασία της Μαύρης Θάλασσας ως ενός εκ των βασικών γεωοικονομικών διαδρόμων της Μόσχας προς τις παγκόσμιες αγορές. Όπως για παράδειγμα ισχύει με τους αγωγούς φυσικού αερίου Turkish Stream και Blue Stream, με τα πετρελαιοφόρα και τις μεταφορές σιταριού μέσω Τουρκίας.

Η διατήρηση της Ουκρανίας ως παράγοντα της Μαύρης Θάλασσας και η ενίσχυση των θαλάσσιων και γεωοικονομικών ικανοτήτων τόσο των μελών του ΝΑΤΟ, όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία, αλλά και η επιχειρούμενη ένταξη της Μολδαβίας και της Γεωργίας στην ευρωατλαντική συμμαχία είναι επιλογή ανταγωνισμού της Δύσης με τη "στρατηγική του Νότου" της Ρωσίας.

Ωστόσο, κάθε στρατηγική του ΝΑΤΟ στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας δεν πρόκειται ποτέ να γίνει πρωταρχικό επίκεντρο της προσοχής των ΗΠΑ, λόγω του κινδύνου άμεσης σύγκρουσης με τη Ρωσία. Για τον λόγο αυτό άλλωστε τα παράκτια κράτη της περιοχής υπό ευρωατλαντική επιρροή ακολουθούν προσεκτική πολιτική έναντι της Ρωσίας.

Σύμφωνα με έγκυρα αμερικανικά think tanks, oι ΗΠΑ θα υποστηρίξουν διπλωματικά και οικονομικά ένα νέο "μεσαίο διάδρομο" που θα εκτείνεται από την Κεντρική Ασία στον Καύκασο, στην Τουρκία και στη νότια Ευρώπη, ως απάντηση στο «Δρόμο του Μεταξιού», ώστε να ικανοποιήσει τις ασιατικές, τουρκικές και ευρωπαϊκές φιλοδοξίες για μεταφορές και συνδεσιμότητα, περιορίζοντας τον ρόλο της Κίνας.

Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η συνάντηση των Υπουργών Εξωτερικών Τουρκίας, Αζερμπαϊτζάν και Γεωργίας τον Οκτώβριο του 2022, όπου εξετάσθηκε η τριμερής συνεργασία σε ενέργεια, πολιτισμό, τουρισμό και οικονομία.

Μάλιστα ο Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας ενέταξε προοπτικά το Τουρκμενιστάν στην συνεργασία του τριμερούς μηχανισμού, υπογραμμίζοντας επίσης την υποστήριξη της χώρας του στην ένταξη της Γεωργίας στους ευρωατλαντικούς οργανισμούς, προσθέτοντας ότι η Τουρκία έχει παράσχει τη μεγαλύτερη υποστήριξη για την ένταξη της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ.

Στην ίδια κατεύθυνση εντάσσεται η κατασκευή του δρόμου Τουράν, ο οποίος σχεδιάζεται να συνδέσει την Τουρκία με την λεγόμενες ασιατικές τουρκογενείς χώρες. Ο διάδρομος Zangezur, ο οποίος ήρθε στο προσκήνιο μετά την ανάκτηση  από το Αζερμπαϊτζάν των εδαφών από την Αρμενία,  θα συνδέει απευθείας την Τουρκία με τις τουρκογενείς δημοκρατίες και το Πακιστάν.

Ο Zangezur ξεχωρίζει ως έργο καθώς θα συνδέσει τα τουρκόφωνα κράτη με συνολικό ΑΕΠ 1,1 τρισ.$, με τον όγκο εμπορίου Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν να ανέρχεται σε 4,5 δισ.$ και με στόχο να αυξηθεί στα  15 δισ.$.

Σιδηροδρομικά  θα συνδεθεί  επίσης η Τουρκία με τη Ρωσία μέσω Αζερμπαϊτζάν, ενώ
η περιοχή του Νότιου Καυκάσου έχει την ευκαιρία να γίνει ο σημαντικότερος διάδρομος μεταφορών της Ευρασίας, μέσω της Διεθνούς Διαδρομής Trans-Caspian που ξεκινά από τη Νοτιοανατολική Ασία και την Κίνα, διασχίζει το Καζακστάν, την Κασπία Θάλασσα, το Αζερμπαϊτζάν, τη Γεωργία, την Τουρκία και καταλήγει στην Ευρώπη.

Η οικονομική διπλωματία της Τουρκίας συνδυάζεται με τη δημιουργία «μικρού τουρκικού ΝΑΤΟ», με τη συγκρότηση ενιαίου στρατού από τα κράτη του «Οργανισμού Τουρκογενών Κρατών» και πρόβλεψη ρήτρας αμοιβαίας συνδρομής. Ταυτόχρονα η   Τουρκία προωθεί μέσω του ίδιου Οργανισμού, τη δημιουργία με την ίδια στο επίκεντρο, εμπορικού και οικονομικού συνασπισμού, της «μικρής ΕΕ των τουρκογενών κρατών στην Υπερκαυκασία».

Συνέπειες για την Ελλάδα

Ενισχύοντας τον οικονομικό και αμυντικό συνασπισμό των τουρκογενών κρατών, η Τουρκία θα επιχειρήσει σε κατάλληλο χρόνο την αναγνώριση του ψευδοκράτους στην Κύπρο από τις χώρες του οικονομικού και στρατιωτικού συνασπισμού στην Υπερκαυκασία.

Η ευόδωση των σχεδιασμών για αυξημένη τουρκική επιρροή στις χώρες της Υπερκαυκασίας, προφανώς ενισχύει την Τουρκία πολιτικά, οικονομικά και αμυντικά, ιδιαίτερα με την εμβάθυνση της στρατιωτικής συμμαχίας Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν, μεταβάλλοντας την γεωπολιτική ισορροπία της περιοχής.

Η πορεία των ελληνοτουρκικών σχέσεων θα είναι σύντομα στο επίκεντρο πρωτοβουλίας ΗΠΑ και Γερμανίας, υπό την επήρεια της προοπτικής εξόρυξης φυσικού αερίου. Οι δύο χώρες θα ενθαρρυνθούν να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για την ειρηνική συμβίωση των δύο μελών του ΝΑΤΟ.

Η επόμενη ελληνική κυβέρνηση, ιδιαίτερα με νέα κυβέρνηση στην Τουρκία,  θα δεχθεί έντονες πιέσεις από τα αιτήματα της τουρκικής διπλωματίας υποστηριζόμενα από την γεωπολιτική αναβάθμιση της Τουρκίας στη δυτική συμμαχία.

 Η απουσία ουσιαστικής συζήτησης στην προεκλογική περίοδο για τις ελληνο-τουρκικές σχέσεις, το Κυπριακό, τις διεθνείς προκλήσεις, όπως ο πόλεμος της Ουκρανίας, η κλιματική κρίση, οι σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας, το Σουδάν, υποδηλώνει την εσωστρέφεια του γαλατικού χωριού Ελλάδα. Επικίνδυνη επιλογή.

*Οικονομολόγος-πρώην Γενικός Γραμματέας Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων Υπουργείου Εξωτερικών.