Γιάννης Τόλιος*

Πέρασαν ήδη είκοσι χρόνια από τη εφαρμογή του ‘ενιαίου νομίσματος’ (ευρώ) και το κοινό αίσθημα που υπάρχει διάχυτο είναι, ότι η εικοσαετία που προηγήθηκε της εισαγωγής του € (1980-2000), ήταν συγκριτικά καλύτερη από την εικοσαετία εφαρμογής του (2001-2021).! Ιδιαίτερα μετά τη βαθειά διεθνή κρίση του καπιταλιστικού συστήματος 2009, που αγκάλιασε λίγο-πολύ όλες τις χώρες μαζί και την Ελλάδα, φάνηκαν οι τεράστιες ανεπάρκειες του νομισματικού συστήματος «ευρώ», οι οποίες εντάθηκαν με την πανδημία, διαψεύδοντας πολλούς «μύθους» που είχαν καλλιεργηθεί ως τότε για το ρόλο του.!  Ειδικότερα, αντί της υποσχόμενης «οικονομικής σύγκλισης και ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής» μεταξύ των χ-μ της ευρωζώνης, είχαμε μια αυξανόμενη απόκλιση ανάπτυξης των οικονομικών και ασύμμετρες επιπτώσεις της κρίσης στους εργαζόμενους και στα λαϊκά στρώματα, ιδιαίτερα των αδύναμων οικονομιών. 

1.Ο αντιλαϊκός χαρακτήρας του «ενιαίου νομίσματος»

Η λειτουργία του ευρωνομίσματος, στα πλαίσια του νεοφιλελεύθερου μοντέλου που ακολουθεί η ευρωζώνη, έχει ως βασικούς πυλώνες το ‘Σύμφωνο Σταθερότητας’ και την ‘ΕΚΤ’, που συμπληρώθηκαν από το ‘Δημοσιονομικό Σύμφωνο’ και τον ‘Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας-ΕΜΣ’. Το αποτέλεσμα της πολιτικής των ‘πυλώνων’, ήταν η διεύρυνση των ανισότιμων σχέσεων μεταξύ ισχυρών & αδύναμων οικονομιών, καθώς και μεταξύ χωρών του κέντρου και περιφέρειας της ευρωζώνης. Ειδικότερα οι δείκτες-οδηγοί της ΟΝΕ (3% έλλειμμα, 60% δημόσιο χρέος στο ΑΕΠ και 2% πληθωρισμός), λειτούργησαν σαν ένα είδος ‘ιερατείου’ της ευρωζώνης, που εξέπεμπαν αντιλαϊκές πολιτικές λιτότητας, συνοδευόμενες και από μέτρα πολιτικού αυταρχισμού, με κορύφωση την ακύρωση του δημοψηφίσματος στην Ελλάδα το 2015.!

Το ουσιαστικό ζήτημα που προκύπτει με τη συμμετοχή στην ευρωζώνη, είναι η ακύρωση του δικαιώματος ενός λαού, να επιλέγει κατευθύνσεις οικονομικής πολιτικής που θεωρεί αποτελεσματικότερες για αντιμετώπιση της κρίσης, αφήνοντας ως μοναδική διέξοδο, τις πολιτικές λιτότητας, με μείωση μισθών και συντάξεων, ελαστικές σχέσεις εργασίας, συρρίκνωση κοινωνικού κράτους, ξεπούλημα δημόσιας περιουσίας, κά. Αυτήν ήταν η πεμπτουσία, της πολιτικής των τριών Μνημονίων που εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα και έφεραν τον ελληνικό λαό στα πρόθυρα του Άδη. Ταυτόχρονα με το ξέσπασμα της κρίσης, έγινε ξεκάθαρο ότι οι οικονομίες που διέθεταν το δικό τους εθνικό νόμισμα, είτε στην ΕΕ, είτε και διεθνώς (πχ. Δανία, Σουηδία, ή ΗΠΑ, Ιαπωνία, Καναδάς, κλπ), είχαν μεγαλύτερη ευελιξία στην επεξεργασία της λεγόμενης αντι-κυκλικής πολιτικής, στο χειρισμό των ελλειμμάτων, του δημόσιου χρέους, της ανάπτυξης, της κατανομής του εισοδήματος, κά, σε σχέση με τις χώρες της ευρωζώνης.

2.Η πικρή εμπειρία της Ελλάδας από τη συμμετοχή στο Ευρώ

Η συμμετοχή της Ελλάδας στην ευρωζώνη και η εφαρμογή τριών Μνημονίων, εκτός από μέτρα λαφυραγώγησης των εργασιακών δικαιωμάτων (μείωσης μισθών και συντάξεων, επιβολή νέων έμμεσων φόρων, απολύσεις και αύξηση της ανεργίας, κλείσιμο χιλιάδων μικρο-μεσαίων επιχειρήσεων κά), ήταν επίσης μια ευκαιρία λαφυραγώγησης κερδοφόρων τομέων της κρατικής περιουσίας (ΟΤΕ, ΔΕΗ, ΔΕΦΑ, ΕΛΠΕ, κά), καθώς και κρίσιμων υποδομών (πχ. αεροδρόμια, λιμάνια, οδικοί άξονες, σιδηρόδρομοι), που εκχωρήθηκαν με σκανδαλώδεις όρους σε εγχώριους και ξένους οικονομικούς ομίλους, στο όνομα της εξεύρεσης πόρων για εξυπηρέτηση του χρέους.  

Παρά την επιδίωξη επίτευξης «ματωμένων πλεονασμάτων», με ακραία μέτρα λιτότητας για μείωση κρατικού δανεισμού, το χρέος της «γενικής κυβέρνησης» στην Ελλάδα, από 113,4% του ΑΕΠ το 2009, ανέβηκε στα 180% του ΑΕΠ το 2015, για να φθάσει το 187,7% το 2019 και μετά την πανδημία να κάνει νέο άλμα 208,3% του ΑΕΠ (355 δις €). Η νεοφιλελεύθερη πολιτική αποδυνάμωσης των δημόσιων πολιτικών και ιδιαίτερα του αναπτυξιακού ρόλου του κράτους (μείωση δημοσίων επενδύσεων, ιδιωτικοποιήσεις κερδοφόρων εταιριών, υποβάθμιση δημόσιων συστημάτων υγείας, παιδείας, πρόνοιας) και η παροχή ποικίλων κινήτρων και ευνοϊκών φορολογικών ρυθμίσεων στην οικονομική ελίτ και «ολιγάρχες» των media, εντείνουν την ανισοκατανομή εισοδήματος και βήμα-βήμα οδηγούν τη χώρα σε παρακμή.

Με τη συμμετοχή στη ζώνη του ευρώ, εντάθηκε η παραγωγική αποδιάρθρωση της χώρας, ιδιαίτερα στο πεδίο της μεταποίησης και της αγροτικής παραγωγής. Η ένταξη στο ενιαίο νόμισμα, χωρίς να πληρούνται ούτε και αυτά τα τυπικά κριτήρια ένταξης, έπληξε τη διεθνή ανταγωνιστικότητα των ελληνικών προϊόντων, γιατί η χώρα μπήκε με υπερτιμημένη συναλλαγματική ισοτιμία, που δυσκόλευε τις εξαγωγές και διευκόλυνε τις εισαγωγές από τρίτες χώρες. Το πλεονέκτημα αναπροσαρμογής της συναλλαγματικής ισοτιμίας που υπήρχε με το εθνικό νόμισμα, ως μέσω άμυνας, χάθηκε και είχαμε αύξηση ελλειμμάτων στο ισοζύγιο πληρωμών. Από την άλλη στα πλαίσια της ΟΝΕ, δεν υπήρξε κοινή πολιτική αντιμετώπισης του δημόσιου χρέους, των ελλειμμάτων, της οικονομικής ανάπτυξης, της ανεργίας, κά, ενώ σε επίπεδο θεσμών, βιώνουμε καταστάσεις νέο-αποικιοκρατίες με την απόλυτη κυριαρχία και έλεγχο των κέντρων αποφάσεων (όπως πχ. του Eurogroup) από τη Γερμανία.

Ιδιαίτερα επώδυνες ήταν οι δεσμεύσεις στο ευρωσύστημα, για τους εργαζόμενους, τους συνταξιούχους, μαζί τη νέα γενιά. Με τη μεγάλη μείωση μισθών (22% γενική και 25% για νέους ως 25 ετών), είχαμε μια συνολική μείωση του μεριδίου της εργασίας στο ΑΕΠ κατά 26% την τελευταία δεκαετία, ενώ η ανεργία έκανε τεράστιο άλμα (από μονοψήφιο ποσοστό πριν την κρίση, ξεπέρασε το 25% το 2014 για να επιστρέψει γύρω στο 15% το 2021), με την Ελλάδα να πρωτοπορεί στο ποσοστό ανεργίας στις χ-μ της Ευρωζώνης. Το μήνυμα που εκπέμπουν οι οικονομικές εξελίξεις της περιόδου συμμετοχής της χώρας στο «ευρώ», είναι ότι η Ελλάδα βρίσκεται την τελευταία δεκαετία, σε διαδικασία προϊούσας παρακμής. Οι δείκτες υπογεννητικότητας, προσδόκιμου ζωής, φυγή νέων στο εξωτερικό, αύξηση γήρανσης πληθυσμού, αύξηση φτωχοποίησης, κά, στέλνουν σήμα κινδύνου για το μέλλον. 

3.Πανδημία και πολιτική της ευρωζώνης

Η πανδημία covit-19, έδειξε πιο έντονα τις ανεπάρκειες του ευρωσυστήματος, στην αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων. Η ανεπάρκεια εκδηλώθηκε με αναγκαστική έστω και προσωρινή αναστολή του Συμφώνου Σταθερότητας, ώστε να καταστεί εφικτή η λήψη ορισμένων μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας.

Ειδικότερα το Σχέδιο «Ελλάδα 2.0», που εντάσσεται στα πλαίσια του ευρωπαϊκού «Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας», συνδυάζει μέτρα οικονομικής ανάκαμψης λόγω πανδημίας, σε συνδυασμό με το μεσοπρόθεσμο 7ετές πρόγραμμα δαπανών του προϋπολογισμού της ΕΕ 2021-26. Οι πόροι που προβλέπονται για την Ελλάδα ανέρχονται σε 30,5 δις €, από τους οποίους 17,8 δις είναι «επιχορηγήσεις» και τα 12,7 δις «δάνεια». Ειδικότερα οι «επιχορηγήσεις» (17,8 δις) θα κατευθυνθούν κυρίως στη λεγόμενη «πράσινη» μετάβαση (6 δις), στην «ψηφιακή» μετάβαση (2,1 δις), σε «απασχόληση - δεξιότητες - κοινωνική συνοχή» (5,2 δις), καθώς στη «στήριξη ιδιωτικών επενδύσεων» (4,8 δις). Όσο για τα «δάνεια» (12,7 δις) θα πάνε όλα για τη στήριξη ιδιωτικών επενδύσεων (κίνητρα, ΣΔΙΤ κά). 

Από την ανάλυση της κατανομής των κονδυλίων, γίνεται φανερό ότι αυτοί που θα ωφεληθούν, είναι κυρίως οι μεγάλες ιδιωτικές επιχειρήσεις και επιχειρηματικοί όμιλοι, σε τομείς και κλάδους που υπαγορεύει η ΕΕ (τελική αξιολόγηση και έγκριση έργων θα κάνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή) και όχι με βάση τις αναγκαιότητες ανάπτυξης της εθνικής οικονομίας, τη δημιουργία βιώσιμων ΜΜ-Επιχειρήσεων, τις ανάγκες των εργαζόμενων και του ελληνικού λαού και πρώτα απ’ όλα για τη στήριξη του δημόσιου συστήματος υγείας, στο οποίο δυστυχώς προβλέπεται να διατεθούν μόλις 5% των κονδυλίων.! Να σημειώσουμε ότι οι «επιχορηγήσεις» που εμφανίζονται ως ….«λεφτόδεντρα», δεν είναι δωρεάν (η Ελλάδα εισφέρει στον προϋπολογισμό της ΕΕ), ενώ τα «δάνεια» προσαυξάνουν το δημόσιο χρέος, το οποίο όπως αναφέραμε κινείται σε ύψη ρεκόρ.!

4.Πληθωρισμός, «ενεργειακή ακρίβεια» και ευρωζώνη

Η παρούσα κρίση στον ενεργειακό τομέα, με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία, εκτός από τις λαθεμένες επιλογές της κυβέρνησης στον ενεργειακό τομέα (εσπευσμένη απεξάρτηση από λιγνίτη, φυσικό αέριο και πετρέλαιο), έδειξε και τις επικίνδυνες μονομέρειες της εξωτερικής πολιτικής της κυβέρνησης Μητσοτάκη, με την ενεργητική υποστήριξη των ιμπεριαλιστικών σχεδίων ΗΠΑ-ΝΑΤΟ στην Ουκρανία και στον ευρύτερο χώρο της Ν/Α-Ευρώπης και Μέσης Ανατολής, που αποκόπτει τη χώρα από εν δυνάμει γεωπολιτικούς συμμάχους.

Η στάση των ηγετικών κύκλων της ΕΕ στον πόλεμο της Ουκρανίας, επιβεβαίωσε το γνωστό σύνθημα «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο» και μάλιστα στην πιο χειρότερη εκδοχή του. Δηλ. την πλήρη ευθυγράμμιση και υποταγή στις στρατηγικές επιλογές των ΗΠΑ, η οποία λειτουργεί σε βάρος των χωρών και λαών της ΕΕ. Ειδικότερα η επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία, στον τομέα του πετρελαίου και φυσικού αερίου, φορτώνει τελικά με «ενεργειακή ακρίβεια» τις χώρες εισαγωγής, μεταξύ αυτών και την Ελλάδα, ενώ κερδισμένες βγαίνουν οι ΗΠΑ με τη διάθεση ακριβότερου LNG, ενώ η Ρωσία δεν νοιώθει ουσιαστικά καμιά πίεση, αφού διαθέτει πετρέλαιο και αέριο στην Κίνα και Ινδία. Στην ουσία, όπως έχει λεχθεί, η ΕΕ με τις κυρώσεις «πυροβολεί τα πόδια της»!!. 

Ταυτόχρονα η «ενεργειακή ακρίβεια» γίνεται μια από τις αιτίες αύξησης του πληθωρισμού και πηγή ανατιμήσεων σε βασικά είδη κατανάλωσης, ενώ στο βάθος διαφαίνεται η απειλή μιας διατροφικής κρίσης. Ωστόσο θα ήταν λάθος να αποδώσουμε την πληθωριστική έκρηξη, αποκλειστικά στον πόλεμο της Ουκρανίας και ειδικότερα στη Ρωσία. Η επιθετικότητα του ΝΑΤΟ κατά της Ρωσίας με όργανό του τον Ζελένσκι και την κλίκα του, ήταν η αφετηρία του πολέμου, την οποία συνόψισε πολύ χαρακτηριστικά ο Πάπας Φραγκίσκος, λέγοντας ότι «το ΝΑΤΟ γαύγιζε στην πόρτα της Ρωσίας».! Επίσης μεγάλες είναι οι ευθύνες, Αμερικανών & ΝΑΤΟ, για το κύμα πληθωρισμού, λόγω της επιβολής κυρώσεων στη Ρωσία, που επιδρά πολλαπλά όχι μόνο στον ενεργειακό τομέα, αλλά και στον τομέα των τροφίμων, των αγροτικών προϊόντων και αγρο-εφοδίων (σιτάρι, ηλιέλαιο, ζωοτροφές, λιπάσματα κά), δεδομένου ότι η Ρωσία και συμπληρωματικά η Ουκρανία, αποτελούν τους βασικούς εξαγωγείς αυτών των ειδών. 

Δυστυχώς η επίσημη Ελλάδα, συμπαρατάσσεται – στην ουσία σέρνεται - πίσω από τις γεωστρατηγικές επιλογές των κυρίαρχων ελίτ της ΕΕ, των ΗΠΑ και ΝΑΤΟ, προβάλλοντας τον ανιστόρητο ισχυρισμό, ότι όλα αυτά γίνονται για να προστατευτούμε από την Τουρκία, παραβλέποντας τις απλές φραστικές «νουθεσίες» που γίνονται κατά καιρούς στην Τουρκία του Ερντογάν και ξεχνώντας την εισβολή στην Κύπρο που έγινε με τις ευλογίες των Αμερικανο-ΝΑΤΟϊκών συμμάχων.!

5.Με ποια πολιτική η Ελλάδα μπορεί να έχει ελπιδοφόρα προοπτική;

Μπροστά στη χώρα μας και διεθνώς, προβάλλουν νέοι κίνδυνοι για την ειρήνη. Είναι ανάγκη νομίζω να στηρίξουμε εναλλακτικές στρατηγικές που θα αποτρέπουν αρνητικές εξελίξεις και θα ανοίγουν δρόμους ισότιμης συνεργασίας μεταξύ χωρών και λαών και την εφαρμογή πολιτικών που θα εξυπηρετούν τα λαϊκά συμφέροντα. Ειδικότερα χρειάζεται μια εναλλακτική πολιτική, η οποία μπορεί να ανοίξει ελπιδοφόρες προοπτικές στον ελληνικό λαό, στην ελληνική κοινωνία και ιδιαίτερα στη νέα γενιά. 

Ανάμεσα τα θέματα που έχουν ιδιαίτερο βάρος για τη παραγωγική ανόρθωση και αναγέννηση της χώρας, είναι η ανάκτησης της νομισματικής και οικονομικής κυριαρχίας, ως βασική προϋπόθεση της εθνικής κυριαρχίας της χώρας και η εφαρμογή ενεργητικής νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής, με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη με επίκεντρο τις κοινωνικές ανάγκες, τη δραστική μείωση της ανεργίας με εφαρμογή 6ωρης εργασίας χωρίς μείωση αποδοχών και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Επίσης χρειάζεται ο δημόσιος έλεγχος των συστημικών τραπεζών και διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του χρέους, αύξηση μισθών και συντάξεων που να καλύπτουν τον πληθωρισμό, προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων των εργαζόμενων και προσφορά σύγχρονων δημόσιων υπηρεσιών υγείας, παιδείας και κοινωφελών υπηρεσιών. 

Ταυτόχρονα χρειάζεται ενεργητική εξωτερική πολιτική, ειρήνης και ισότιμης συνεργασίας με όλες τις χώρες και λαούς, με βάση τις αρχές του διεθνούς δικαίου. Η αξιοποίηση από την Ελλάδα των πλεονεκτημάτων της διεθνοποίησης και παγκοσμιοποίησης των οικονομιών, μπορεί να επιτευχθεί μέσα από διμερείς και πολυμερείς διακρατικές συμφωνίας, στη βάση της αμοιβαίας επωφελούς συνεργασίας, που αφήνει ανοικτό το δρόμο στην οικολογική-σοσιαλιστική προοπτική, αντί παραμονής στην ευρω-ενωσιακή φυλακή και ως στήριγμα των ψυχροπολεμικών σχεδίων των αμερικανο-ΝΑΤΟϊκών γεωπολιτικών επιδιώξεων.

Προφανώς δεν εξαντλούμε εδώ, όλο το φάσμα των αναγκαίων μέτρων μιας εναλλακτικής πολιτικής. Αυτό ωστόσο που έχει ιδιαίτερη σημασία να τονίσουμε, είναι η ανάγκη της ενεργητικής παρέμβασης των δυνάμεων της εργασίας και του πολιτισμού, όλων των λαϊκών δυνάμεων, καθώς η ανάπτυξη της διεθνούς αλληλεγγύης, που αποτελούν κρίσιμους παράγοντες για την προώθηση της εναλλακτικής στρατηγικής.!

(*) Το κείμενο του Διδακτωρα Οικονομικών Γ. Τόλιου, είναι βασικά σημεία εισήγησης στη διαδικτυακή συζήτηση «20 χρόνια Ευρώ: απολογισμός και προοπτικές», που διοργάνωσε η εφημερίδα «Χριστιανική Δημοκρατία», στις 8 Ιουνίου 2022. https://xristianiki.gr/