του Γιάννη Μπράχου•

Η άτακτη αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων μετά από συμφωνία των  ΗΠΑ με τους Ταλιμπάν, είχε ως  αποτέλεσμα το Αφγανιστάν να μετεξελιχθεί σε κράτος παρία, με έλλειψη πόρων, εσόδων και ανθεκτικότητας της οικονομίας. Την προηγούμενη εβδομάδα διεξήχθησαν συνομιλίες στο Όσλο μεταξύ των Ταλιμπάν και των δυτικών δωρητών, καθορίζοντας το επίπεδο των φιλοδοξιών της διεθνούς κοινότητας για το Αφγανιστάν. Η προταθείσα φόρμουλα είναι γνωστή: πρόσβαση σε παγωμένη βοήθεια με αντάλλαγμα δεσμεύσεις. Η συγκεκριμένη προσέγγιση αντιμετωπίζει μεν τις άμεσες ανθρωπιστικές ανάγκες, δεν αντιμετωπίζει τα συμπτώματα και τις αιτίες της αποτυχίας διακυβέρνησης της χώρας. Το Αφγανιστάν έχει αποτύχει στο παρελθόν ως κράτος και οι κύριοι λόγοι της αποτυχίας του ισχύουν και σήμερα. Όμως αυτή τη φορά, η αποτυχία στο Αφγανιστάν θα οφείλεται και στο διεθνή παράγοντα, πέραν των Ταλιμπάν.

 
Το Αφγανιστάν έχει απωλέσει μια γενιά διοικητικής τεχνογνωσίας. Οι Ταλιμπάν δεν διαθέτουν πόρους ή περιουσιακά στοιχεία ώστε να διασφαλισθεί η ομαλή μετάβαση. Η χώρα στηρίζεται στη βιομηχανία ναρκωτικών αποτελώντας σε πολλές περιοχές τη μόνη πηγή οικονομικής δραστηριότητας.
 
Το Αφγανιστάν έχει παύσει να προσελκύει το διεθνές ενδιαφέρον, παρά τις επιπτώσεις της κυριαρχίας των Ταλιμπάν στην ασφάλεια, στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την ανθρωπιστική κρίση. Η Δύση υιοθέτησε την προσέγγιση de minimis, η οποία  είναι πολιτικά και δημοσιονομικά ελκυστική, αλλά σε περίπτωση επιδείνωσης της ασφαλείας εντός του Αφγανιστάν ή απειλής της διεθνούς ασφάλειας από το Αφγανιστάν, θα αποδειχθεί καταστροφική.

Το Συμβούλιο Ασφαλείας υιοθέτησε πρόσφατα το ψήφισμα 2615 για το Αφγανιστάν, το οποίο θεωρήθηκε ως σημαντικό για την ανθρωπιστική βοήθεια στη χώρα, διατηρώντας το καθεστώς κυρώσεων του 2015. Στο επίκεντρο της ανθρωπιστικής κρίσης βρίσκονται 1.000.000 παιδιά που αντιμετωπίζουν λιμό και 22.800.000 άτομα (άνω του μισού πληθυσμού της χώρας),τα οποία αντιμετωπίζουν επισιτιστική ανασφάλεια τον χειμώνα. Ο αριθμός αυτός ξεπερνά κατά πολύ το σύνολο των συνολικών απωλειών αμάχων από ένοπλες επιθέσεις στο Αφγανιστάν τα τελευταία είκοσι χρόνια.

Η σημερινή ανθρωπιστική καταστροφή στο Αφγανιστάν αποτελεί κρίση ασφαλείας εν τη γενέσει της. Παρά τις εύλογες ανησυχίες για τους Ταλιμπάν, η κρίση της τροφής, της πείνας, του νερού, της στέγης, της υγείας και της οικονομικής κατάρρευσης θα καθορίσει το μέλλον της ασφάλειας στην ευρύτερη περιοχή. Η ανθρωπιστική καταστροφή ενισχύει τον βίαιο εξτρεμισμό και την τρομοκρατία και πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα.

Σημειώνεται ότι σύμφωνα με το Γραφείο Συντονισμού Ανθρωπιστικών Υποθέσεων των Ηνωμένων Εθνών (OCHA), ο μισός πληθυσμός αντιμετωπίζει πλέον οξεία πείνα, πάνω από 9.000.000 άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί και εκατομμύρια παιδιά έχουν εγκαταλείψει το σχολείο. Την περασμένη εβδομάδα, ο ΟΗΕ απηύθυνε έκκληση χρηματοδότησης ύψους 4,4 δισ.$ για την αποτροπή ανθρωπιστικής καταστροφής στο Αφγανιστάν το 2022.

Ο ΓΓ του ΟΗΕ Α.Γκουτιέρες προειδοποίησε ότι εκατομμύρια Αφγανοί είναι στα πρόθυρα του θανάτου, προτρέποντας τη διεθνή κοινότητα να απελευθερώσει δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία του Αφγανιστάν, ώστε να επανεκκινήσει το τραπεζικό σύστημα.

Ακόμη και στο ακραίο, αυταρχικό καθεστώς των Ταλιμπάν, η διατήρηση της εξουσίας του θα εξαρτηθεί από την ικανότητά του να καλύψει τις βασικές ανάγκες του πληθυσμού. Οι Ταλιμπάν γνωρίζουν ότι μόνο οι αντίπαλοί τους θα παράσχουν, αυτό που δεν μπορεί να προσφέρει η Καμπούλ στο αφγανικό λαό. Με περίπου το 50% του πληθυσμού να είναι κάτω των 22 ετών και πολλούς στρατιωτικοποιημένους, οι Ταλιμπάν ανησυχούν από ενδεχόμενη εξέγερση της νεολαίας. Σε περίπτωση όξυνσης της κατάστασης στη χώρα, το καθεστώς θα ενισχύσει νέα προσφυγικά ρεύματα προς γειτονικές χώρες. Στη συνέχεια, προσφυγικά ρεύματα θα κατευθυνθούν στην Τουρκία με προορισμό τη χώρα μας.

Στο περιβάλλον αυτό, το Ιράν καλύπτει ενεργειακάτο Αφγανιστάν, ενώ το Κατάρ και η Τουρκία προχωρούν σε συμφωνία με την κυβέρνηση των Ταλιμπάν για τη λειτουργία του διεθνούς αεροδρομίου της Καμπούλ Χαμίντ Καρζάι.

Υπενθυμίζεται ότι μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν, η Τουρκία προσέφερε τεχνική βοήθεια και ασφάλεια για τη λειτουργία του αεροδρομίου της Καμπούλ, ώστε να διατηρηθεί η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, ενώείναι το μόνο μέλος του ΝΑΤΟ με πρεσβεία στο Αφγανιστάν.

Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, η Τουρκία έχει σήμερα περίπου 183.000 Αφγανούς αιτούντες άσυλο, ενώ 300.000 Αφγανοί είναι μόνιμα εγκατεστημένοι. Ωστόσο, ανεπίσημες εκτιμήσεις αναφέρουν ότι χιλιάδες Αφγανοί μετανάστες χωρίς χαρτιά, ζουν και εργάζονται στην Τουρκία, χωρίς πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, όπως η υγειονομική περίθαλψη και τον εμβολιασμό για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Η Τουρκία αξιοποιεί τις προσφυγικές ροές για ενίσχυση της γεωπολιτικής επιρροής της, ανακοινώνοντας ταυτόχρονατην αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας 700 τόνων τροφίμων, ρουχισμού και ειδών υγείας στο Αφγανιστάν.

Η αναβάθμιση της Τουρκίας στο Αφγανιστάν και στην ευρύτερη περιοχή της προσφέρει οικονομικά και πολιτικά πλεονεκτήματα, καθώς η Τουρκία διαμεσολαβεί στην Δύση ως προς ρυθμίσεις ασφαλείας στο Αφγανιστάν. Η γεωπολιτική αναβάθμιση της Τουρκίας στο Νότιο Καύκασο και στην Κεντρική Ασία υποστηρίζει την αναθεωρητική της πολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η χώρα μας έχει κάθε λόγο να συμβάλει ενεργητικά στην αποτροπή νέων προσφυγικών ροών από το Αφγανιστάν, προσφέροντας ανθρωπιστική βοήθεια σε ευάλωτες κατηγορίες του πληθυσμού (γυναίκες και παιδιά), σε συνεργασία με γειτονικές χώρες του Αφγανιστάν.

Η Ελλάδα με διπλωματική πρωτοβουλίαστην ΕΕ να αναδείξει δύο στόχους της ευρωπαϊκής παρέμβασης:
1. Την έμπρακτη στήριξητων δικαιωμάτων των γυναικών και της εκπαίδευσης των παιδιών στο Αφγανιστάν ως προϋπόθεση αποστολής ανθρωπιστικής βοήθειας.
2. Την ανάσχεση των προσφυγικών ροών μέσωσημαντικών κονδυλίων αναπτυξιακής συνεργασίας της ΕΕ με στόχο την διοικητική υποστήριξη και την ανασυγκρότηση της οικονομίας στο Αφγανιστάν, με έμφαση στις επενδύσειςσε ορυκτάαποθέματα της χώρας.

• Οικονομολόγος-πρώην Γενικός Γραμματέας Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων Υπουργείου Εξωτερικών.