Josep Borrell*

Την περασμένη Τρίτη, μαζί με τον Επίτροπο Várhelyi, φιλοξένησα ένα ανεπίσημο δείπνο με προσκεκλημένους τους ηγέτες των έξι χωρών των Δυτικών Βαλκανίων. Τους τελευταίους μήνες έχουμε δει την απογοήτευση από την πλευρά τους προς την ΕΕ και τον πολλαπλασιασμό της εθνικιστικής, συχνά διχαστικής ρητορικής.

Στο τελευταίο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων, οι Υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ συμφώνησαν για την ανάγκη ενίσχυσης των προσπαθειών μας για να φέρουμε την περιοχή πιο κοντά στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Την περασμένη Τρίτη, 18 Μαίου, είχα προσκαλέσει τον Πρόεδρο Dukanovic του Μαυροβουνίου, τον Πρωθυπουργό Rama της Αλβανίας, την Πρωθυπουργό Brnabic της Σερβίας, τον Πρόεδρο του Συμβουλίου Υπουργών Tegeltjia της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, τον Πρωθυπουργό Zaev της Βόρειας Μακεδονίας και τον Πρωθυπουργό Kurti του Κοσσυφοπεδίου δείπνο για να συζητήσουμε την κατάσταση στην περιοχή. Ο Επίτροπος Várhelyí, αρμόδιος για την ενταξιακή διαδικασία, συμμετείχε επίσης στη συζήτησή μας.

Από το 2017, είναι συνηθισμένο να διοργανώνουμε τέτοιες συναντήσεις δύο φορές το χρόνο, αλλά από την αρχή της εντολής μου, δεν είχαμε την ευκαιρία να το κάνουμε λόγω της πανδημίας COVID-19. Ήταν ακόμη πιο σημαντικό να ξανασυναντηθούμε σε αυτό το άτυπο περιβάλλον, καθώς η περιοχή βρίσκεται για άλλη μια φορά σε σταυροδρόμι όσον αφορά την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

Ήθελα να συζητήσω τους ηγέτες των Δυτικών Βαλκανίων ανοιχτά και ανεπίσημα τις ανησυχίες και τις προτάσεις τους για την περιοχή και το ευρωπαϊκό μέλλον της, καθώς και μια πιο στρατηγική προσέγγιση στην ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική. Θέλω, επίσης, να οικοδομήσω μια προσωπική σχέση με εκείνους τους ηγέτες που χρειάζονται χώρο για να εργαστούν σε σχέσεις καλής γειτονίας, με την Ευρωπαϊκή Ένωση και ανάμεσά τους.

Υπαρξιακό θέμα η διεύρυνηση

Ήταν σημαντικό να φανεί η δέσμευση της ΕΕ στην περιοχή σε πολιτικό επίπεδο, πέρα από το πλαίσιο της διεύρυνσης. Ωστόσο, η συζήτηση έδειξε ξεκάθαρα ότι η διεύρυνση είναι το θέμα, σχεδόν υπαρξιακό θέμα, που ενώνει την περιοχή. Όλοι οι ηγέτες δήλωσαν ότι επέλεξαν να θέσουν την ένταξη στην ΕΕ στην κορυφή των ατζέντας τους και επένδυσαν μέγιστο πολιτικό κεφάλαιο για να φέρουν τους λαούς της περιοχής πιο κοντά στην ΕΕ. Προερχόμενος από μια χώρα που άρχισε να ευδοκιμεί τα χρόνια, όταν ξεκίνησε να προετοιμάζεται για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, γνωρίζω πως η ΕΕ μπορεί να χρησιμεύσει ως μαγνήτης και να βοηθήσει τις χώρες να ανακάμψουν, να αναπτυχθούν και να ευημερήσουν.

Αρκεί μια ματιά στον χάρτη για να καταλάβει κανείς πώς τα Δυτικά Βαλκάνια πλαισιώνονται από την ΕΕ, όπως το έθεσε ένας ηγέτης την Τρίτη. Η ΕΕ είναι ο κορυφαίος εμπορικός εταίρος για όλες τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Της αναλογεί μάλιστα σχεδόν το 70% του συνολικού εμπορίου της περιοχής. Τα τελευταία 10 χρόνια, το εμπόριο μας έχει αυξηθεί κατά σχεδόν 130%. Οι εξαγωγές των Δυτικών Βαλκανίων προς την ΕΕ αυξήθηκαν κατά 207%. Το 2018, οι εταιρείες της ΕΕ αντιπροσώπευαν πάνω από το 65% των άμεσων ξένων επενδύσεων στην περιοχή.

Ωστόσο, χρειάζεται λίγη γνώση της ευρωπαϊκής ιστορίας για να καταλάβουμε γιατί η περιοχή παραμένει εύθραυστη και γιατί η διαδικασία ένταξής της στο συγκρότημα της ΕΕ είναι περίπλοκη. Στα Βαλκάνια ξεκίνησε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος το 1914 και στα Βαλκάνια ο πόλεμος και το ίχνος θανάτου και καταστροφής του επέστρεψαν στο ευρωπαϊκό έδαφος τη δεκαετία του 1990, μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας.
Αυτοί οι πόλεμοι άφησαν βαθιές πληγές που δεν έχουν ακόμη θεραπευτεί, παρά το πέρασμα του χρόνου από τη Συμφωνία Ντέιτον του 1995 για τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και την κατάπαυση του 1999 μεταξύ μαχητών της ανεξαρτησίας της Σερβίας και του Κοσόβου.

Εκτός από αυτήν τη δύσκολη ιστορία έρχεται και το παιχνίδι των επίδοξων «νέων αυτοκρατοριών», με τη Ρωσία και την Κίνα να προσπαθούν να αυξήσουν την επιρροή τους και να αποδυναμώσουν την ΕΕ. Παρά το πιο ασφαλές και σταθερό περιβάλλον που υπάρχει τώρα, η περιοχή απέχει πολύ από το να θεωρείται ανθεκτική.

Πρόσφατα, η πανδημία και οι οικονομικές και κοινωνικές συνέπειές της επιδείνωσαν την κατάσταση, παρά τις προσπάθειες της ΕΕ και των κρατών-μελών της, που έχουν κινητοποιήσει 3,3 δισεκατομμύρια ευρώ για να βοηθήσουν την ανάκαμψη της περιοχής μέσω της πρωτοβουλίας Team Europe και θα παράσχουν 651.000 εμβόλια COVID-19 μέχρι τον Αύγουστο, ιδιαίτερα με τη βοήθεια της Αυστρίας. Οι πολιτικές ταυτότητας βρίθουν στην περιοχή και μαζί με αυτές βλέπουμε επικίνδυνες ιδέες σχετικά με τη διαμόρφωση συνόρων σε εθνικό επίπεδο. Τέτοια αφηγήματα στον αντίποδα αυτού που σημαίνει η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

Στο πλαίσιο αυτών των εξελίξεων, έθεσα το θέμα των ΔΒ στην ημερήσια διάταξη του τελευταίου Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων. Ήταν η πρώτη φορά από το 2018 που πραγματοποιήθηκε μια τέτοια συζήτηση – ήταν πια καιρόςς. Οι Υπουργοί Εξωτερικών εξέφρασαν τις ανησυχίες τους για ενδεχόμενη “απώλεια της περιοχής» και τόνισαν την αποφασιστικότητά τους να δεσμευτούν για να φέρουν τα Δυτικά Βαλκάνια πιο κοντά στο ευρωπαϊκό μέλλον τους. Συμφωνήσαμε ότι όταν τα Δυτικά Βαλκάνια ανταποκρίνονται στις υποχρεώσεις τους, πρέπει να ανταποκρινόμαστε κι εμείς στις δικές μας.

Απτά βήματα προς τα εμπρός

Συγκεκριμένα, η Αλβανία και η Βόρεια Μακεδονία αναμένουν τις πρώτες Διακυβερνητικές Διασκέψεις για την ένταξη στην ΕΕ τον Ιούνιο και το ίδιο ισχύει και για τη Σερβία και το Μαυροβούνιο. Η απελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων εισόδου για το Κόσοβο έχει καθυστερήσει πολύ: Η χώρα πληροί όλα τα σχετικά κριτήρια και πρέπει τώρα να σημειώσουμε πρόοδο σε αυτό το ζήτημα. Θα το υποστηρίξω πλήρως. Θα διευκολύνω επίσης μια άλλη συνάντηση υψηλού επιπέδου στο πλαίσιο του Διαλόγου Βελιγραδίου -Πρίστινας τον Ιούνιο. Μια ολοκληρωμένη νομικά δεσμευτική συμφωνία μεταξύ Σερβίας και Κοσσυφοπεδίου έχει επίσης καθυστερήσει πολύ. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη πρέπει να χρησιμοποιήσει πλήρως αυτό το έτος που δεν έχει εκλογικές αναμετρήσεις για να διεξαγάγει δύσκολες διαπραγματεύσεις και να λάβει αποφάσεις σχετικά με τις εκλογικές μεταρρυθμίσεις, το κράτος δικαίου και τις απαραίτητες συνταγματικές τροποποιήσεις.


Εκτίμησα την ειλικρίνεια των ηγετών σε όλα αυτά τα θέματα. Η έκκλησή τους προς τα κράτη-μέλη ήταν ξεκάθαρη: «Κάντε την προσπάθεια να διαβάσετε τον χάρτη και την ιστορία των Βαλκανίων, προσπαθήστε να μας καταλάβετε καλύτερα και να σχεδιάσετε ένα κοινό μέλλον μαζί στην Ευρωπαϊκή Ένωση».

Η δέσμευση της ΕΕ στην περιοχή θα συνεχιστεί κατά τη διάρκεια των Συμβουλίων του Ιουνίου, της συνάντησης Κορυφής στο πλαίσιο της Διαδικασίας του Βερολίνου τον Ιούλιο και της Συνόδου Κορυφής της ΕΕ για τα Δυτικά Βαλκάνια τον Οκτώβριο. Από την πλευρά μου, θα συνεχίσω να εμπλέκομαι πλήρως στην περιοχή και σκοπεύω να την επισκεφθώ τον Ιούλιο, εάν η επιδημία COVID 19 το επιτρέψει. Πρέπει να κάνουμε το 2021 έτος καινοτομίας για τις σχέσεις σε όλους τους τομείς μεταξύ της ΕΕ και των Δυτικών Βαλκανίων”.
 

*Ο Josep Borrell, είναι Ύπατος Εκπρόσωπος για την Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφάλειας της ΕΕ. Το άρθρο αναρτήθηκε στο blog που διατηρεί,όπου καταθέτει τις σκέψεις του σχετικά με την ανάγκη να ενισχύσει η ΕΕ τη δέσμευσή της στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων.