του Πέτρου Γιαννίδη

Η “Ημέρα της Νίκης”εορτάζεται στη Ρωσία σε ανάμνηση της ανακοίνωσης νίκης τα ξημερώματα της 9ης Μαΐου (ώρα Μόσχας), μετά τη τελετή υπογραφής στο Βερολίνο του γερμανικού συμφώνου παράδοσης. Η ήττα του ναζισμού δημιούργησε ελπίδες συνεργασίας Δύσης και Ανατολής που διαψεύστηκαν στην συνέχεια με τον ψυχρό πόλεμο.

Τρεις δεκαετίες μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, η προσδοκία της ύφεσης στις ρωσο-αμερικανικές σχέσεις, της αμοιβαίως επωφελούς συνεργασίας, φαίνεται ξεπερασμένη, με την ένταση να παίρνει την θέση της ειρηνικής συνεργασίας.

Έχει ιδιαίτερη σημασία η ιστορική αντίληψη της «μετάβασης» από την ηρωική αντίσταση του σοβιετικού λαού στο ναζισμό στον ψυχρό πόλεμο, έως την σημερινή ψυχρότητα στις σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας. Φαίνεται η ανάγνωση της ευρωπαϊκής ιστορίας να «προσαρμόζεται» στα εκάστοτε γεωπολιτικά συμφέροντα των ισχυρών δυνάμεων.

Στόχος της σύγχρονης ανάγνωσης της ιστορίας είναι η εξομοίωση ναζισμού και κομμουνισμού, με την έμφαση να δίνεται στην εξίσωση Χίτλερ και Στάλιν. Είναι αλήθεια ότι το σταλινικό καθεστώς διέπραξε εγκλήματα εναντίον του λαού του και τη φρίκη των μαζικών καταστολών. Οι σοβιετικοί ηγέτες της περιόδου μπορούν να κατηγορηθούν για πολλά πράγματα, αλλά ταυτόχρονα πρέπει να τους αναγνωρισθεί η ορθή κατανόηση των εξωτερικών απειλών έναντι της Σοβιετικής Ένωσης.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος όμως δεν ξεκίνησε σε μία ημερομηνία απροσδόκητα. Η καθυστέρηση της σύμπτυξης του αντι-ναζιστικού μετώπου την περίοδο πριν το ξέσπασμα του Β’ΠΠ είχε ιδεολογικό προσανατολισμό. Στην Δύση επικράτησε αρχικά η άποψη της απομόνωσης της Σοβιετικής Ένωσης στην αντιμετώπιση της ναζιστικής Γερμανίας και των συμμάχων της, με στόχο η σύγκρουση Γερμανίας και Σοβιετικής Ένωσης να αποδυναμώσει τις δύο χώρες.

Σε αυτή την επιλογή αποδίδεται άλλωστε τόσο η εγκατάλειψη της Τσεχοσλοβακίας στην ναζιστική επέμβαση, παρά τις προβλεπόμενες εγγυήσεις ισχυρών δυτικών δυνάμεων, όσο και ηαπουσία στήριξης της Πολωνίας κατά τη ναζιστική επίθεση.

Έτσι, την 22α Ιουνίου 1941, η Σοβιετική Ένωση αντιμετώπισε τον ισχυρότερο στρατό στον κόσμο με το βιομηχανικό, οικονομικό και στρατιωτικό δυναμικό της Ευρώπης να τον υποστηρίζει. Η Βέρμαχτ, υποστηριζόμενη από τους γερμανικούς δορυφόρους και στρατιωτικά σώματα άλλων κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρου συμμετείχαν στην εισβολή.

Ο πυρήνας του αντιναζιστικού συνασπισμού άρχισε να διαμορφώνεται αμέσως μετά την επίθεση στη Σοβιετική Ένωση, όπου οι ΗΠΑ και η Βρετανία υποστήριξαν άνευ όρων τον αγώνα ενάντια στη Γερμανία του Χίτλερ. Στη διάσκεψη της Τεχεράνης το 1943, ο Στάλιν, ο Ρούσβελτ και ο Τσόρτσιλ σχημάτισαν συμμαχία των μεγάλων δυνάμεων, συμφωνώντας σε κοινή στρατηγική για την καταπολέμηση της ναζιστικής απειλής.
Σε αυτό τον αγώνα σχεδόν 27 εκατομμύρια Σοβιετικοί έχασαν τη ζωή τους, με την ΕΣΣΔ να χάνει έναν στους επτά πολίτες της, το Ηνωμένο Βασίλειο έναν στους 127, και τις ΗΠΑ έναν στους 320.
Η συνεργασία των χωρών και λαών που αντιτάχθηκαν στο ναζισμό οδήγησαν στη νίκη. Ο Στάλιν, ο Ρούσβελτ και ο Τσόρτσιλ εκπροσώπησαν χώρες με διαφορετικές ιδεολογίες, κρατικές επιδιώξεις, συμφέροντα, πολιτισμούς, αλλά επέδειξαν σπουδαία πολιτική βούληση, υπερβαίνοντας τις αντιθέσεις τους και έθεσαν το συμφέρον της ειρήνης στο προσκήνιο.
Ο βρετανικός στρατός προστάτευσε την πατρίδα του από την εισβολή, πολέμησε τους Ναζί και τους δορυφόρους τους στη Μεσόγειο και τη Βόρεια Αφρική. Αμερικανικά και βρετανικά στρατεύματα απελευθέρωσαν την Ιταλία και άνοιξαν το δεύτερο μέτωπο. Οι ΗΠΑ αντιμετώπισαν ισχυρές και συντριπτικές επιθέσεις στον Ειρηνικό Ωκεανό. Τεράστιες θυσίες έγιναν από τον κινεζικό λαό και τον μεγάλο ρόλο του στη νίκη της ιαπωνικής στρατιωτικής μηχανής. Ας μην ξεχνάμε την γαλλική αντίσταση, από Γάλλους μαχητές οι οποίοι αρνήθηκαν την επαίσχυντη συνθηκολόγηση του Πεταίν, όπως και την ηρωική ελληνική αντίσταση στις δυνάμεις του άξονα.
Το σημαντικότερο ιστορικό επίτευγμα της Γιάλτας και άλλων αποφάσεων της εποχής είναι η συμφωνία για τη δημιουργία μηχανισμού του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΕ, ο οποίος επιτρέπει στις μεγάλες  δυνάμεις να παραμείνουν στο πλαίσιο της διπλωματίας για την επίλυση των διαφορών.

Επανερχόμενοι στο σήμερα η εικόνα της προσπάθειας απομόνωσης της Ρωσίας, μέσω του αναθεωρητισμού της ευρωπαϊκής ιστορίας ξενίζει. Το γνωστό ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβούλιο της 19ηςΣεπτεμβρίου 2019, σχετικά με τη Σημασία της Ευρωπαϊκής Μνήμης για το Μέλλον της Ευρώπης, ουσιαστικά εξισώνει την ΕΣΣΔ με τη ναζιστική Γερμανία ως συνυπεύθυνες χώρες για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η πρωτοβουλία εκκίνησε από βουλευτές του Ε/Κ των βαλτικών χώρων και της Πολωνίας με κύριο επιχείρημα την ενσωμάτωση στη Σοβιετική Ένωση τον φθινόπωρο του 1939 της Λετονίας, της Λιθουανίας και της Εσθονίας.
Η ενσωμάτωση των τριών βαλτικών χωρών στην ΕΣΣΔ προσέφερε στρατιωτικό πλεονέκτημα έναντι της Ναζιστικής Γερμανίας και της διαφαινόμενης επέκτασης της σύγκρουσης στο ανατολικό μέτωπο. Παρότι η ενσωμάτωση έγινε με την σύμφωνη γνώμη των εκλεγμένων αρχών και οι βαλτικές δημοκρατίες στην ΕΣΣΔ διατήρησαν τα κυβερνητικά τους όργανα, τη γλώσσα και είχαν εκπροσώπηση στις ανώτερες κρατικές δομές της Σοβιετικής Ένωσης, ήταν εύκολο να υποκινηθεί η αντίδραση εθνικιστικών κύκλων στις χώρες αυτές.
Παρά ταύτα δεν μπορεί να γίνει εύκολα κατανοητή η υποδοχή των ναζιστικών στρατευμάτων στην περιοχή ως απελευθερωτών από την Σοβιετική Ένωση και να υπάρξει δικαιολογία για τις εγκληματικές πράξεις των συνεργατών των ναζί, ενώ προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι σε ορισμένες χώρες της ΕΕ, οι συνεργασθέντες με τους ναζί, εξομοιούνται με τους βετεράνους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Σε πολλά σημερινά μέλη της ΕΕ, όπως σε πρώην ανατολικές και στις βαλτικές χώρες, τα κομμουνιστικά κόμματα είναι παράνομα και η κατάσταση αυτή υπονομεύει την θέση της ΕΕ ως διεθνή παράγοντα υπεράσπισης των  δημοκρατικών θεσμών, της ελευθερίας της έκφρασης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η ευρωπαϊκή ιδέα στηρίχθηκε από τις σημαντικότερες δυτικές ευρωπαϊκές χώρες προκειμένου η ειρήνη και οικονομική συνεργασία να αποτελέσουν την συγκολλητική δύναμη για την αποφυγή συρράξεων στην Ευρώπη. Σήμερα η ΕΕ κινείται με δύο ταχύτητες στην εξωτερική πολιτική της έναντι της Ρωσίας. Οι παραδοσιακές δυνάμεις Γαλλίας και Γερμανίας αντιλαμβάνονται ως ευρωπαϊκό συμφέρον τη διατήρηση ισόρροπης σχέσης με την Ρωσία, ενώ πρώην ανατολικές χώρες ή οι βαλτικές χώρες δείχνουν να επιθυμούν την αντιπαράθεση.

Η διαμόρφωση αντι-ρωσικού μετώπου στην ΕΕ και η ελεγχόμενη ένταση ΗΠΑ-Ρωσίας μπορεί για διαφορετικούς λόγους να είναι επιλογή των ισχυρών δυνάμεων, αλλά συνήθως οι επιπτώσεις είναι στις αδύναμες χώρες. Η χώρα μας ως μέλος της ΕΕ θα πρέπει να είναι με την σωστή μεριά της ιστορίας, διασφαλίζοντας όμως τα συμφέροντα της. Μέσα από την ιστορική ματιά δεν ήταν πάντα η περίπτωση.