Του Κωνσταντίνου Φυτιρή

Το 1963 ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος βλέποντας τη δυσλειτουργία του κυπριακού κράτους προσπάθησε να τροποποιήσει 13 σημεία του Συντάγματος που προέκυψε από τις  συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου, ώστε το κράτος να γίνει λειτουργικό. Την προσπάθεια αυτή «αξιοποίησε» η Τουρκία δίνοντας εντολή στους Τουρκοκύπριους να αποχωρήσουν από την Κυβέρνηση και τη Βουλή.

Από τότε η Τουρκία έβαλε σε αναμονή το σχέδιο διχοτόμησης, αναμένοντας την κατάλληλη στιγμή. Το 1974 εισέβαλε στην Κύπρο και κατέλαβε σχεδόν το 37% του εδάφους, προκειμένου να εφαρμόσει το σχέδιο διχοτόμησης.  Όμως τα πράγματα δεν πήγαν τόσο καλά και ο στόχος της διχοτόμησης, με παράλληλη αποδοχή από τον διεθνή παράγοντα, δεν επετεύχθη λόγω των αντιδράσεων και των καταδικαστικών αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας. Θα πρέπει όμως να σημειωθεί, ότι η Τουρκία δεν επεδίωξε αναγνώριση της  διχοτόμησης από το 1974 αλλά επικαλέστηκε την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης και στη συνέχεια την επίλυση του ζητήματος με διακοινοτικές συνομιλίες. Από το 1977 και εντεύθεν η συμφωνία Μακαρίου - Ντενκτάς για λύση Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας (ΔΔΟ) έχει γίνει «σημαία» όλων των μετέπειτα πολιτικών ηγεσιών μας, όχι γιατί υποστήριζαν κατ’ ανάγκη αυτή τη λύση, αλλά γιατί ένιωθαν ασφάλεια, επειδή τη συμφώνησε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος πριν από 50 χρόνια, ο οποίος έχαιρε αποδοχής από τον κυπριακό λαό.

Και ενώ τα πολιτικά, γεωοικονομικά και γεωπολιτικά δεδομένα έχουν μεταβληθεί σε τεράστιο βαθμό, όχι μόνο στην Κύπρο και στην Ευρώπη αλλά και στον κόσμο ολόκληρο, οι πολιτικοί μας ηγέτες νιώθουν ότι υποστηρίζοντας τη ΔΔΟ δεν θα έχουν πολιτικό κόστος. είτε γιατί είναι αδύναμοι να υποστηρίξουν αυτό που πιστεύουν ή επιβάλλουν τα εθνικά συμφέροντα.
Στις διαπραγματεύσεις πολιτικοοικονομικές ή ακόμα και ιδιωτικές, η κάθε πλευρά αξιολογεί τα δικά της πλεονεκτήματα/μειονεκτήματα σε σύγκριση με αυτά του αντιπάλου σε βραχυπρόθεσμο-μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα και καταρτίζει τη στρατηγική που θα ακολουθήσει επιλέγοντας τον κατάλληλο χρόνο που θα ευνοείται. Γιατί όταν η σύγκριση πλεονεκτημάτων/μειονεκτημάτων σε σχέση με τα αντίστοιχα της αντίπαλης πλευράς είναι δυσμενής, προφανώς  θα είναι δυσμενής ακόμα και καταστροφική η κατάληξη της διαπραγμάτευσης.   

Αν ρωτήσει σήμερα κάποιος διάφορους πολιτικούς στην Κύπρο πως εννοούν την λύση της ΔΔΟ οι απαντήσεις  θα είναι σίγουρα διαφορετικές ανάλογα με την κομματική τους προέλευση. Με τις προσθήκες δε στο πολιτικό λεξιλόγιο των εννοιών της χαλαρής Ομοσπονδίας, Συνομοσπονδίας και χαλαρής Συνομοσπονδίας, τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο μπερδεμένα ιδιαίτερα για την κοινή γνώμη.
Τα δεδομένα από το 1974 έχουν μεταβληθεί σε τεράστιο βαθμό. Η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε όλη την επικράτεια -έδαφος και θάλασσα- αποτελεί το μεγάλο πλεονέκτημά της, παρά τις μέχρι σήμερα αδυναμίες της ΕΕ στην εφαρμογή της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας. Ομοίως και η οικονομική μας κατάσταση και προοπτική σε σχέση με την αντίστοιχη των κατεχομένων είναι συντριπτικά υπέρτερη. Το κυριότερο μειονέκτημά μας είναι η μεγάλη διαφορά στρατιωτικής ισχύος με την Τουρκία, η οποία την χρησιμοποιεί ως εργαλείο απειλής και ελέγχου για να επιβάλει τη θέλησή της στο πλαίσιο της νέας επεκτατικής νεοοθωμανικής πολιτικής της. Λαμβάνοντας υπόψη τα νέα δεδομένα και με την ευκαιρία της νέας Πενταμερούς συνάντησης,  επιχείρησα να αποκωδικοποιήσω τα δεδομένα και τις προοπτικές, με μια  συνοπτική απλοποιημένη ανάλυση των εννοιών και των πιθανών σεναρίων λύσεων.

 
Α.  Καθεστώς ομοσπονδίας- Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία   
1. Η Ομοσπονδία συμφωνείται από δύο τουλάχιστον Πολιτείες που δεν αποτελούν ανεξάρτητα κράτη για συμμετοχή σε ένα Ενιαίο Κράτος με αποκεντρωμένες εξουσίες. Τέτοιο καθεστώς έχουν οι ΗΠΑ,  η Γερμανία,  το Βέλγιο, η Ελβετία κ.α.
2. Η Κεντρική Κυβέρνηση του ομόσπονδου κράτους αποφασίζει και εκχωρεί εξουσίες και αρμοδιότητες στις συνιστώσες Πολιτείες.
3. Οι κύριες και καθοριστικές εξουσίες συνήθως Κεντρική Τράπεζα και Οικονομία- Άμυνα-Ασφάλεια και Εξωτερική Πολιτική, Ιθαγένεια, καθώς και το κατάλοιπο εξουσίας (ό,τι δεν εκχωρείται σαφώς στις Πολιτείες) παραμένει στην Κεντρική Κυβέρνηση
4. Απόσχιση αποκλείεται διότι οι Πολιτείες δεν έχουν κρατική οντότητα.
Η ομοσπονδιακή λύση προϋποθέτει διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και τη δημιουργία δύο συνιστουσών Πολιτειών, οι οποίες θα συγκροτήσουν το νέο ομόσπονδο κράτος με τα κύρια χαρακτηριστικά που αναφέρονται πιο πάνω εφόσον τα αποδεχθούν και οι δύο πλευρές. Άνκαι πολλοί υποστηρίζουν ότι είναι δυνατή η μετεξέλιξη της Κυπριακής Δημοκρατίας σε ομόσπονδο κράτος δεδομένων των πολλών υφιστάμενων προνοιών ομοσπονδιακής φιλοσοφίας  στο Σύνταγμα του 1960 (Αρνησικυρία, χωριστές πλειοψηφίες, ποσοστώσεις στο Δημόσιο, ξεχωριστοί Δήμοι, Κοινοτικές Συνελεύσεις κ.λπ.) το ουσιαστικότερο στοιχείο είναι η απώλεια της κρατικής οντότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας πριν από τη δημιουργία του νέου κράτους.

Η Ομοσπονδία -πέραν των παραπάνω- απαιτεί ιδιαίτερα υψηλό κόστος καθόσον ουσιαστικά θα υπάρχουν τρεις διαφορετικές δημόσιες υπηρεσίες με πολλαπλά λειτουργικά έξοδα.
Στην περίπτωση της Κ.Δ. ακόμα και εάν όλα τα άλλα ζητήματα  επιλυθούν, όπως η κατανομή της εξουσίας, το περιουσιακό κλπ, το θέμα της ασφάλειας αποτελεί το μείζον ζήτημα στο οποίο η Τουρκία δεν υπάρχει περίπτωση να υποχωρήσει και να αποδεχθεί ότι το νέο κράτος θα έχει δικές του ανεξάρτητες και αυτόνομες δυνάμεις ασφαλείας. Ομοίως δεν αποδέχεται την εγκαθίδρυση διεθνούς δύναμης επιτήρησης και εφαρμογής της λύσης χωρίς την  παράλληλη παρουσία τουρκικών στρατευμάτων  στην Κύπρο.

Με τη διάλυση ή «μετεξέλιξη» της Κυπριακής Δημοκρατίας και τη δημιουργία ταυτόχρονα δύο νέων πολιτειών (παρθενογένεση) που θα αποτελέσουν την Ομοσπονδία, δεν υπάρχει δυνατότητα επιστροφής στην Κυπριακή Δημοκρατία εάν αποτύχει (που είναι πολύ πιθανόν) η λύση της Ομοσπονδίας. Στην καλύτερη περίπτωση εάν αποχωρήσει και πάλι η τουρκική πλευρά, όπως το 1963 θα αρχίσουμε από το μηδέν να αγωνιζόμαστε για τη διεθνή προσωπικότητα και αναγνώρισή  μας. Προφανώς, η Τουρκία δεν πρόκειται να αποδεχθεί τη διατήρηση του Ομόσπονδου κράτους μόνο με το ελληνικό κρατίδιο το οποίο να εκπροσωπεί το «κουτσουρεμένο» ομόσπονδο κράτος ως μέλος της ΕΕ του ΟΗΕ και όλων των άλλων διεθνών Οργανισμών. Η Ελληνοκυπριακή Πολιτεία θα ψάχνει να βρει ταυτότητα σε έναν κόσμο που δεν θα την αναγνωρίζει πλέον ως κράτος και δεν θα έχει τη δυνατότητα προσφυγής ως ανεξάρτητο κράτος σε οποιονδήποτε διεθνή οργανισμό.

Β.   Συνομοσπονδία

Η Συνομοσπονδία συγκροτείται μόνο μεταξύ ανεξάρτητων κρατών.
1. Εκχωρούνται  από τα συνιστώντα κράτη εξουσίες προς την κεντρική κυβέρνηση, συνήθως μόνο εξωτερική πολιτική και άμυνα.
2. Όλες οι εξουσίες και αρμοδιότητες παραμένουν στα κράτη.
3. Το κάθε κράτος διατηρεί το δικαίωμα αποχώρησης από τη συνομοσπονδία με προειδοποίηση προς το κεντρικό κράτος.
4. Η Συνομοσπονδία απαιτεί υψηλό κόστος λειτουργίας, καθόσον ουσιαστικά θα υπάρχουν τρεις κυβερνήσεις, δημόσιες υπηρεσίες κ.λπ. με πολλαπλά λειτουργικά έξοδα.
Δύο ανεξάρτητα κράτη με επιστροφή μέρους των κατεχομένων
1. Αναγνώριση του ψευδοκράτους από την ΚΔ με προϋπόθεση την επιστροφή ποσοστού των κατεχομένων εδαφών (π.χ. της Αμμοχώστου και της Μόρφου)
2. Αναγνώριση Ελληνοκυπριακού κράτους απο την Τουρκία με τα ελεύθερα εδάφη και το ποσοστό που θα επιστραφεί στην Ελληνική πλευρά.
Η επιλογή αυτή είναι ίδια που θα προκύψει από τη διάλυση της συνομοσπονδίας. Η Τουρκία θα έχει τον πλήρη έλεγχο του κράτους /μόρφωμα των Τ/κ με όλους τους κινδύνους και απειλές για το Ελληνοκυπριακό κράτος που η επικράτεια του θα εκτείνεται σε έδαφος και θάλασσα σε πολύ μικρότερο ποσοστό από αυτό που αναλογεί στον ε/κ πληθυσμό σε σχέση με το αντίστοιχο των Τ/κ.

Διατήρηση της ΚΔ με επικράτεια τα ελεύθερα εδάφη και προσάρτηση κατεχομένων στην Τουρκία  
Η επιλογή αυτή είναι η δυσμενέστερη για την ελληνική πλευρά παρόλο που η Τουρκία πολύ πιθανόν να δεχθεί τεράστιο κόστος. Δεν θα γίνει ποτέ αποδεκτή από τις Μεγάλες Δυνάμεις ούτε και από την ΕΕ και ειδικά από τις χώρες που αντιμετωπίζουν αποσχιστικά κινήματα (Ισπανία, Γαλλία ακόμα και Ιταλία) Το μεγάλο μας πλεονέκτημα είναι η ένταξη στην ΕΕ της ΚΔ με όλη την επικράτεια σε έδαφος και θάλασσα. Είναι μια επιλογή που εκτιμάται ότι θα ακολουθήσει ο Ερντογάν εάν επέλθει ολική ρήξη με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Ερντογάν θα ταυτίσει αυτή την πράξη με την αντίστοιχη της προσάρτησης της Κριμαίας από την Ρωσία.
Διατήρηση της ΚΔ και τροποποίηση του  Συντάγματος ώστε να εξασφαλίζει με αναλογικό συμβιβασμό τα δικαιώματα ε/κ και τ/κ

 - Η Κυπριακή Δημοκρατία, παρά την κατοχή, είναι το μόνο αναγνωρισμένο κράτος μέλος της ΕΕ (με όλη την επικράτεια σε ξηρά και θάλασσα) το οποίο συνεχίζει να μεριμνά και για τα δικαιώματα των τ/κ.
- Η ΚΔ δικαιώνεται με πληθώρα αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας όσον αφορά στην αποχώρηση των Κατοχικών Στρατευμάτων αναγνωρίζοντας ότι το Κυπριακό πρόβλημα μεταξύ Ε/Κ και Τ/Κ πρέπει να λυθεί μεταξύ των 2 πλευρών.
- Το Σύνταγμα της ΚΔ βρίσκεται σε ισχύ και με βάση αυτό λειτουργεί η ανεγνωρισμένη ΚΔ .
- Οι θέσεις των τ/κ στην εκτελεστική - δικαστική - νομοθετική εξουσία ακόμα και στον κυπριακό στρατό παραμένουν κενές με βάση το Σύνταγμα. Εφόσον η τ/κ διοίκηση αποφασίσει να επιστρέψει κάτω από την ομπρέλα της Κυπριακής Δημοκρατίας με ταυτόχρονη απομάκρυνση των τουρκικών στρατευμάτων και εφαρμογή των νόμων σε όλη την επικράτεια δεν πιστεύω ότι υπάρχει ελληνοκύπριος που δεν θα το αποδεχθεί.
Χειρότερη από το σημερινό status quo η Συνομοσπονδία

Η Συνομοσπονδία είναι ουσιαστικά η διχοτόμηση της Κύπρου που είναι πολύ χειρότερη ακόμα και από τη διατήρηση του status quo που έχουμε σήμερα. Η λύση αυτή πέραν του ότι δεν είναι δυνατόν να γίνει αποδεκτή από την ελληνική πλευρά, δεν θα υποστηριχθεί ούτε από την ΕΕ και ιδιαίτερα από χώρες που αντιμετωπίζουν αποσχιστικά κινήματα (όπως η Ισπανία λόγω Καταλωνίας,  η Γαλλία λόγω Κορσικής κ.λπ.).

Αυτή είναι μια από τις επιλογές που επιδιώκει η Τουρκία, γιατί πέρα από τον πλήρη έλεγχο που θα ασκεί στο «τ/κ κράτος», με μια τέτοια λύση (που εκ των πραγμάτων θα είναι και δύο κράτη εντός της ΕΕ) αποκτά ανοικτή πύλη εισόδου προς την ΕΕ παρόμοια με αυτή που έχει η Κίνα με το Χονγκ Κονγκ προς την Κοινοπολιτεία.
Ακόμα και αν η Τουρκία υποστηρίξει τη λύση Συνομοσπονδίας, λόγω των μεγάλων διαφορών μεταξύ Ε/Κ και Τ/Κ  στη νοοτροπία, ήθη, έθιμα, πολιτική, οικονομική και πολιτιστική κουλτούρα αλλά και  την πάγια πολιτική της Τουρκίας για έλεγχο της Κύπρου και της Ανατολικής Μεσογείου, η λύση Συνομοσπονδίας, έχει ελάχιστες πιθανότητες βιώσιμης λειτουργίας.

Διατήρηση του status quo ως έχει σήμερα

•    Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει τον έλεγχο των ελευθέρων εδαφών με ανοικτά σημεία εισόδου -εξόδου με  τις κατεχόμενες περιοχές και έλεγχο της ουδέτερης ζώνης από τα ΗΕ.
•    Το ψευδοκράτος δεν μπορεί να αναγνωριστεί γιατί πέρα από την ένταξη ολόκληρης της Κύπρου στην ΕΕ υπό την ομπρέλα της ΚΔ, τυχόν αναγνώριση του θα ανοίξει τον ασκό του Aιόλου και στην Ευρώπη και σε άλλες χώρες από τα αποσχιστικά κινήματα που θα επιδιώξουν την ανεξαρτητοποίησή τους.
•    Η Κυπριακή Δημοκρατία θα συνεχίσει να ελέγχεται και να εκπροσωπείται από την ελληνική πλευρά όμως υπάρχει ο κίνδυνος παγίωσης των τετελεσμένων στο ψευδοκράτος και μόνιμης εφαρμογής καθεστώτος τύπου Tαϊβάν που δεν είναι αναγνωρισμένη, δεν είναι μέλος διεθνών οργανισμών, αλλά είναι de facto κράτος με ανεπτυγμένη οικονομία, εξαγωγές και διεθνή προσωπικότητα, με αεροπορική και ακτοπλοϊκή σύνδεση με διάφορες χώρες.

Τα Ηνωμένα Έθνη είναι αμφίβολο εάν θα συνεχίσουν να επιτηρούν επ’ αόριστο την ουδέτερη ζώνη. Η παρουσία αποσπάσματος του ΟΗΕ αποτελεί την απόδειξη ότι συνεχίζεται η κατοχή του εδάφους της ΚΔ από την Τουρκία. Τυχόν αποχώρηση της Δύναμης του ΟΗΕ θα αποτελέσει την απαρχή της παγίωσης των τετελεσμένων και της έμμεσης μετατροπής του ψευδοκράτους είτε σε τύπου Tαϊβάν είτε ως επαρχία και σύνορο της Τουρκίας.
Πολεμική αντιπαράθεση
Η επίλυση του ζητήματος με πολεμική αναμέτρηση αποτελεί επιλογή  της Τουρκίας η οποία αναμένει την κατάλληλη στιγμή που δεν θα έχει σοβαρό κόστος για να την εφαρμόσει. Για τον λόγο αυτό απαιτείται η ύπαρξη ισχυρής Εθνικής Φρουράς με δυνατότητα  να αντέξει για κάποιο ικανό χρονικό διάστημα την επιθετικότητα της Τουρκίας προκαλώντας υψηλό κόστος. Χωρίς όμως στρατιωτική συμμαχία και την ανάπτυξη ενιαίου μετώπου Θράκης -Αιγαίου – Κύπρου που να εξισορροπεί την ισχύ των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων σε όλο το μέτωπο, η πολεμική αντιπαράθεση ως τελευταία επιλογή άμυνας θα είναι μόνο για την τιμή, την περηφάνια και την αξιοπρέπειά μας.

** Το άρθρο αναδημοσιεύεται από την εφημερίδα Φιλελεύθερος Κύπρου