του Γιάννη Μπράχου*

Μετά από αρκετές δεκαετίες αυξανόμενης παγκόσμιας οικονομικής ολοκλήρωσης, ο κόσμος αντιμετωπίζει τον κίνδυνο γεωοικονομικού κατακερματισμού. Ο πόλεμος στην Ουκρανία απετέλεσε de facto πρόκληση στην ελεύθερη διακίνηση αγαθών, κεφαλαίων και ατόμων, ενώ υπονόμευσε τη διεθνή συνεργασία στη διαχείριση των παγκόσμιων δημόσιων αγαθών, όπως η βιοποικιλότητα, το κλίμα και η υγεία. Ενώ στο ευρωπαϊκό επίπεδο  δρομολογούνται κρίσιμες εξελίξεις στην οικονομική αρχιτεκτονική της Ευρώπης, η κυβέρνηση της χώρας επιδίδεται σε προεκλογικές παροχές, συνταγματικό μιθριδατισμό και επικοινωνιακή διαχείριση της αποσάθρωσης του κράτους δικαίου. Κατά τα άλλα  “Μένουμε Ευρώπη...;”

Στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, παρά την ένταση της αντιπαράθεσης κυρίως  στην αρχή, διαμορφώθηκαν συνθήκες ειρηνικής συνύπαρξης των μερών, με ελεγχόμενη αντιπαράθεση και συνεργασία. Καθώς ο κόσμος είναι γεωπολιτικά πολυπολικός, αναζητείται το οξύμωρο σχήμα επιστροφής από την σημερινή κατάσταση στις συνθήκες του Ψυχρού Πολέμου.

Η επεξεργασία διπλωματικής λύσης στην ουκρανική κρίση, είτε μέσω απευθείας διαβουλεύσεων ΗΠΑ-Ρωσίας, είτε πιο πιθανό με διπλωματική παρέμβαση του γαλλογερμανικού άξονα, αποτελεί προϋπόθεση ομαλοποίησης των διεθνών εμπορικών ροών, χρηματοοικονομικής σταθερότητας και πολυμερούς ασφάλειας.  Γαλλία και Γερμανία έχουν τη δυνατότητα να επεξεργαστούν πραγματιστικές λύσεις «παγώματος» της σύγκρουσης στην Ουκρανία και επεξεργασίας μεσοπρόθεσμου σχεδιασμού επανένταξης της Ρωσίας στο ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλειας

Οι οικονομικές επιπτώσεις της ουκρανικής κρίσης συνήθως επικεντρώνεται μονοδιάστατα είτε στον πληθωρισμό ή στον αντίκτυπο των ρωσικών εσόδων στην πολεμική ικανότητα της Ρωσίας. Στην ευρωπαϊκή οικονομία ειδικότερα οι κυρώσεις τροφοδοτούν τον πληθωρισμό.

Για τον λόγο αυτό, σε επίπεδο ΕΕ υπήρξε συντονισμός μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας, ενθαρρύνοντας την καθιέρωση διπλής τιμολόγησης στην ενέργεια για θέρμανση και σε περιορισμό κατανάλωσης στις επιχειρήσεις. Το μέτρο αυτό προσομοιάζει σε «δελτίο» διανομής ενέργειας, στα νοικοκυριά και στις επιχειρήσεις.

Όσο συνεχίζεται ο πόλεμος στην Ουκρανία, ακολουθείται οικονομική πολιτική χαμηλών επιτοκίων και δημοσιονομικής χαλάρωσης στην ΕΕ, με συνέπεια τη διατήρηση του πληθωρισμού σε υψηλό επίπεδο.

Η καθυστέρηση στην αντιμετώπιση του πληθωρισμού στην ευρωζώνη, καθιστά επώδυνη μελλοντικά τη μείωση του, καθώς θα συνοδευτεί με υψηλότερη ανεργία. Η τρέχουσα πολιτική συντηρεί οικονομικούς δείκτες, υπονομεύοντας όμως την παραγωγική ικανότητα της ευρωζώνης και ιδιαίτερα των υπερχρεωμένων χωρών (Ιταλία, Ελλάδα).

Ο πληθωρισμός στην ευρωζώνη εξαρτάται από το ενεργειακό κόστος. Η ΕΕ έχει ως κύριο στόχο την πράσινη μετάβαση, με την ενθάρρυνση των επενδύσεων στην πράσινη οικονομία, καθώς η ΕΕ υπολείπεται σε επενδύσεις για την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας το 2050. Στις επενδύσεις όμως, παρατηρείται στασιμότητα, λόγω τεχνολογικής αβεβαιότητας, με αποτέλεσμα οι εταιρείες να μην επενδύουν στα ορυκτά καύσιμα, αλλά να μην επενδύουν με την απαιτούμενη ένταση και στην πράσινη τεχνολογία.

Η ευρωπαϊκή στρατηγική της ταχείας μετάβασης στη μηδενική εκπομπή ρύπων το 2050, δηλαδή μείωση 55% των εκπομπών σε σύγκριση με το 1990 για την ΕΕ, συνδυαζόταν με την αξιοποίηση του φυσικού αερίου ως μεταβατικού καυσίμου έως το 2030.

Η ουκρανική κρίση απετέλεσε καταλύτη στην απόφαση της ΕΕ για την ταχύτερη απεξάρτηση από το φυσικό αέριο. Για το λόγο αυτό βραχυπρόθεσμα ασκείται αντιφατική ενεργειακή πολιτική, με την χρήση τεχνολογιών έντασης σε άνθρακα.

Η κατάσταση αυτή στέλνει μεικτά μηνύματα στις εταιρείες, καθώς η ΕΕ ενθαρρύνει την κατασκευή τερματικών σταθμών για επαναεριοποίηση εισαγόμενου LNG, ενώ ταυτόχρονα προωθεί την απεξάρτηση από το φυσικό αέριο.

Η προσπάθεια ελαχιστοποίησης του εσόδων της Ρωσίας, με συνδυασμό κυρώσεων, απειλή μελλοντικών κυρώσεων, επέτυχε το ρωσικό πετρέλαιο (12-13% της διεθνούς αγοράς) να πωλείται με έκπτωση 35%, εξέλιξη που εξηγεί το παράδοξο της πορείας των τιμών πετρελαίου.

Σε αυτό το γεωπολιτικό περιβάλλον, η ΕΕ επιθυμεί οικονομικά την  ταχύτερη ομαλοποίηση των εμπορικών ροών, οι οποίες διαταράσσονται πέραν του Ουκρανικού και από την Πράξη Μείωσης Πληθωρισμού των ΗΠΑ, με την παροχή εγχώριων επιδοτήσεων σε επενδύσεις ΑΠΕ και κατασκευής ηλεκτρικών αυτοκινήτων.

Η ευρωπαϊκή απάντηση στις ΗΠΑ περιλαμβάνει τη χορήγηση φορολογικών εκπτώσεων και χαλαρώνει ακόμη περισσότερο τους κανόνες ανταγωνισμού σε πράσινες επενδύσεις, εισάγοντας το "προσωρινό πλαίσιο κρίσης και μετάβασης" στη βιομηχανία. Η ΕΕ με την πρωτοβουλία της βελτιώνει την ανταγωνιστικότητα, με την σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων να επιταχύνει το νέο βιομηχανικό «παράδειγμα». Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής η αξία του ευρωπαϊκού οικοσυστήματός με καθαρή μηδενική κατανάλωση ξεπέρασε τα 100 δισ.€ το 2021, διπλασιάζοντας την αξία του από το 2020.

Η πρόταση αυτή δεν προβλέπει πρόσθετα ευρωπαϊκά κονδύλια, προσφέρει όμως τη δυνατότητα αναδιάταξης κεφαλαίων του Ταμείου Ανάκαμψης και την κατ΄ εξαίρεση ενίσχυση των επιχειρήσεων από τον κρατικό προϋπολογισμό. Η απουσία  ευρωπαϊκής χρηματοδότησης νοθεύει το ανταγωνισμό στην ενιαία αγορά, καθώς οι χώρες με μεγαλύτερο δημοσιονομική χώρο έχουν περιθώριο υψηλότερων κρατικών ενισχύσεων.

Παρότι εφέτος οι τιμές του φυσικού αερίου και του πετρελαίου υποχώρησαν, ο πληθωρισμός παραμένει ψηλά παρά την αποκλιμάκωση, η απασχόληση σταθερή και η το ευρώ ανέκαμψε μετά την μεγάλη πτώση, η οικονομική κατάσταση στην ευρωζώνη παραμένει εύθραυστη, με στασιμότητα του ΑΕΠ στην καλύτερη εκδοχή, μείωση της ζήτησης και αστάθεια των εφοδιαστικών αλυσίδων.

Ο πληθωρισμός, η ομαλοποίηση των εμπορικών ροών και η μεγέθυνση της διεθνούς οικονομίας θα διασφαλιστεί αποτελεσματικά μόνο με την επεξεργασία οδικού χάρτη ειρήνης και σταθερότητας στην Ευρώπη, αποκαθιστώντας τις νέες εφοδιαστικές αλυσίδες του πράσινου βιομηχανικού παραδείγματος.

Η κυβέρνηση απουσιάζει στην επεξεργασία της νέας ευρωπαϊκής οικονομικής αρχιτεκτονικής, εγκλωβισμένη στα desiderata ισχυρών οικονομικών παραγόντων, ωθείται σε προεκλογικές εξαγγελίες εξόρυξης ορυκτών καυσίμων σε αντιδιαστολή με τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις.

Το ίδιο πλέγμα ιδεών χαρακτηρίζει την χάραξη εξωτερικής πολιτικής της χώρας, καθώς χωρίς αντικείμενο διαμάχης τα ορυκτά καύσιμα, οι αντιπαραθέσεις στην Ανατολική Μεσόγειο περιορίζονται, προσφέροντας παράθυρο ευκαιρίας στην ειρηνική διευθέτηση εκκρεμοτήτων. Η Ελλάδα εγκλωβισμένη παραμένει απούσα στο σχεδιασμό του νέου συστήματος ασφαλείας στην Ανατολική Μεσόγειο, αναμένοντας διεθνείς πρωτοβουλίες.

*** Οικονομολόγος-πρώην Γενικός Γραμματέας Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων Υπουργείου Εξωτερικών.