του  Σπύρου Σουρμελίδη

Η στρατηγική  του Ελσίνκι (1999) οδηγούσε στο Δικαστήριο της Χάγης την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας, την ελληνική κυριαρχία νησιών και βραχονησίδων, υποστηρίζει  ο Κώστας Καραμανλής, ο οποίος αυτή τη φορά αποφάσισε να απαντήσει στον Κώστα Σημίτη.  Ο κ. Σημίτης τον κατηγορεί εδώ και χρόνια ότι είχε εγκαταλείψει την στρατηγική της Συμφωνία του Ελσίνκι βάσει της οποίας για να ξεκινήσει η ενταξιακή διαβούλευση της Τουρκίας με την ΕΕ, έπρεπε πρώτα να επιλύσει τις διαφορές με την Ελλάδα, με προσφυγή στην Χάγη. Γιατί  αποφάσισε τώρα να απαντήσει ο Καραμανλής; Γιατί είμαστε και πάλι σε διαπραγμάτευση με την Τουρκία, και ο Κ. Καραμανλής θέλει να πάρει αποστάσεις από την τακτική και τη διπλωματία του ….Κυριάκου Μητσοτάκη.  Οι αναφορές άλλωστε  του Κ. Σημίτη, δεν είναι ούτε άκαιρες ούτε “αθώες”  πολιτικά. Και το τελευταίο διάστημα έρχονται πάντα υποστηρικτικά, σε στιγμές κρίσιμες και δύσκολες για τον ...Κυριάκο Μητσοτάκη. 

Η διάσταση απόψεων Σημίτη-Καραμανλή είναι γνωστή,  είναι παλιά  και απηχεί μια γενικότερη διάσταση απόψεων για τον τρόπο διαχείρισης των αντιθέσεων με την Τουρκία. Μπροστά  στις τεκτονικές αλλαγές που ζούμε, οι διαφορετικές αυτές απόψεις ίσως και να έχουν μικρή σημασία πλέον. Η Τουρκία δεν έχει σχέση με την Τουρκία του 1999-2004, ούτε ο Ερντογάν είναι ο ίδιος με αυτόν του 2003. Το θέμα της προσφυγής στη Χάγη, για την διευθέτηση της ελληνοτουρκικής διαφοράς, δεν φαίνεται να είναι και τώρα στις επιδιώξεις της Άγκυρας. 

Είναι όμως στις επιδιώξεις του Κυριάκου Μητσοτάκη που ακολουθεί κατά γράμμα την διπλωματία και τις θέσεις του Κ. Σημίτη. Η προσφυγή στην Χάγη είναι μια αρχή που συμφώνησε και με την Αλβανία για την διευθέτηση της διαφοράς, ενώ το προτείνει και στην ...Λιβύη,  προκειμένου να ορισθεί ΑΟΖ μεταξύ των δυο χωρών. 

Το μεγάλο ερώτημα βεβαίως είναι το ποια ακριβώς θέματα θα δεχθούμε να διευθετήσει το Διεθνές Δικαστήριο;  Ειδικά με την Τουρκία που ζητά να απεμπολήσουμε ένα σωρό δικαιώματα,  που αφορούν και την κυριαρχία της χώρας (το δικαίωμα της να αμύνεται). 

Οι αντιφάσεις της κυβέρνησης Μητσοτάκη 

Όπως όμως είπαμε από την αρχή,  στο στόχαστρο  των δύο  πρώην πρωθυπουργών δεν είναι οι διπλωματικοί χειρισμοί,  αλλά οι εσωτερικές αντιθέσεις.  Το συμπέρασμα είναι οι η κυβερνητική παράταξη, ειδικότερα η κυβέρνηση Μητσοτάκη, ζει μέσα στις αντιφάσεις της. Άλλα πρεσβεύει και προωθεί ο πρωθυπουργός , άλλα οι πρώην πρωθυπουργοί Κ. Καραμανλής και Α. Σαμαράς.  
Η έκπληξη ήρθε από τον Κώστα Καραμανλή  που αποφάσισε να απαντήσει στον Μητσοτάκη ...μέσω Σημίτη. 
Ο Κώστας Καραμανλής  έχοντας δει τις εξελίξεις στα ελληνοτουρκικά ήθελε να εκφράσει  τις ενστάσεις του για την διαφαινόμενη εξέλιξη -αρνητική κατά βάση- ιδίως σε περίπτωση που ο Κ. Μητσοτάκης οδηγηθεί σε μία συμφωνία με την Τουρκία ή σε κατά αρχήν συμφωνία η οποία θα έχει και προσφυγή στην Χάγη.  Η αναφορά του Σημίτη στο παρελθόν , στα πεπραγμένα της κυβέρνησης Καραμανλή, σε αντίθεση με τις δικές του επιλογές, ήταν ένας  τρόπος να στηρίξει τις επιλογές Μητσοτάκη, τις οποίες γνωρίζει από πρώτο χέρι. Έδωσε όμως και την δυνατότητα στον Κ. Καραμανλή  να στείλει τα μηνύματα του στον Μητσοτάκη.

Ένα βιβλίο και μια απάντηση 

Ο Κ. Σημίτης σε ένα άρθρο στα ΝΕΑ (3.4.21) δίνει μια πρώτη γεύση για το νέο βιβλίο του   «Η στρατηγική του Ελσίνκι, 20+1 χρόνια μετά», διηγείται  πως φτάσαμε στην αποδοχή των ελληνικών θέσεων, στο Ελσίνκι (1999).

«Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συνήλθε στις 10 Δεκεμβρίου 1999. Ξεκίνησε με θέμα τη διεύρυνση της Ένωσης και την υποψηφιότητα της Τουρκίας. Δήλωσα ότι αδυνατώ να συναινέσω στην υποψηφιότητα της Τουρκίας, αν δεν αντιμετωπιστεί θετικά και η υποψηφιότητα  της Κύπρου.  Το Συμβούλιο, μπροστά στο αδιέξοδο που δημιουργήθηκε, διακόπηκε. Έγιναν διαδοχικές  τριμερείς συνεννοήσεις με την Προεδρία και τους συναδέλφους μας για να διατυπωθεί μια γενικά αποδεκτή απόφαση. Αισθάνθηκα ότι βαθμιαία το κλίμα άλλαζε. Οι αντιρρήσεις στηρίζονταν στο επιχείρημα ότι οι Τούρκοι δεν δέχονται τη λύση του Κυπριακού. Η Προεδρία βρισκόταν διαρκώς σε επαφή με την τουρκική αντιπροσωπεία και την Άγκυρα, ενώ το Συμβούλιο  είχε αρχίσει να ενοχλείται από την άτεγκτη στάση τους. Με μεγάλη προσπάθεια, στην οποία συνέβαλε καθοριστικά ο ύπατος εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας κ. Σολάνα, επιτύχαμε στο τέλος τους σκοπούς μας. Οι δύο κρίσιμες ρυθμίσεις έγιναν αποδεκτές.

Τα 15 κράτη-μέλη συμφώνησαν να αναγνωρισθεί  η Τουρκία  ως υποψήφια χώρα. Θα έπρεπε, σε εύλογο χρονικό διάστημα, να επιλύσει τις τυχόν συνοριακές ή άλλες διαφορές της με τα κράτη-μέλη στη βάση των αρχών του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένης της προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. εφόσον δεν επερχόταν συμφωνία σε εκκρεμείς διαφορές. Προς  περαιτέρω αποσαφήνιση,  εξάλλου, στα συμπεράσματα της Συνόδου σημειώθηκε ότι “το αργότερο το 2004” οι 15 ηγέτες θα επανεξέταζαν την κατάσταση για να εγκρίνουν  την εκκίνηση   της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας. Αν δεν είχαν επιλυθεί οι εκκρεμείς διαφορές, θα προωθούσαν την επίλυσή τους μέσω του Διεθνούς Δικαστηρίου. Σε ό,τι αφορά την Κύπρο, πείσαμε τους εταίρους μας ότι η προϋπόθεση λύσης του Κυπριακού, που πρότειναν ως  αφετηριακό σημείο     ενταξιακής πορείας της Κύπρου, καθιστούσε τον πρόεδρο της “Βόρειας Κύπρου” Ρ. Ντενκτάς κυρίαρχο των εξελίξεων. Θα μπορούσε στο εξής να διαπραγματεύεται εκβιαστικά απέναντι στην Ενωση και την Ελλάδα, αφού θα κρατούσε στα χέρια του το κλειδί της ενταξιακής πορείας   της Κύπρου. Οι 14 εταίροι μας αποδέχθηκαν τον συλλογισμό μας.   Στα συμπεράσματα της Συνόδου  σημειώθηκε ότι “εάν μέχρι την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων προσχώρησης της Κύπρου δεν έχει επιτευχθεί λύση (στο Κυπριακό), η απόφαση του Συμβουλίου όσον αφορά την προσχώρηση θα ληφθεί χωρίς το ανωτέρω να αποτελεί προϋπόθεση”».

Το πρώτο σκέλος  ανάγκαζε την Τουρκία να λύσει σε χρόνο μελλοντικό αλλά  ως βασική προϋπόθεση  της ενταξιακής της πορείας, τα όποια ζητήματά της με την Ελλάδα και έθετε την ΕΕ ως εποπτεύουσα της διαδικασίας. Το δεύτερο, ως γνωστόν, αποδείχτηκε κλειδί  για την ένταξη της Κύπρου  στην ΕΕ, που επισφραγίστηκε σε μια πανηγυρική εκδήλωση στη Στοά του Αττάλλου, τον Απρίλιο του 2003, όπου υπογράφηκε η Συνθήκης Προσχώρησης δέκα νέων κρατών στην ΕΕ -μεταξύ αυτών και της Κυπριακής Δημοκρατίας».  

H αλλαγή πορείας της Ελλάδας μετά από τις εκλογές του 2004

«Μετά τη νίκη της Νέας Δημοκρατίας, την Κυριακή της 7ης Μαρτίου 2004, προσκάλεσα τον κ. Καραμανλή στο Μαξίμου για να τον ενημερώσω για θέματα που θεωρούσα ότι θα πρέπει να γνωρίζει ο νέος πρωθυπουργός.  Ο κ. Καραμανλής ήρθε στο Μαξίμου συνοδευόμενος από   τον σύμβουλό του κ. Μολυβιάτη. Αφού αναφέρθηκα στα τρέχοντα οικονομικά προβλήματα, θέλησα να θίξω το θέμα των σχέσεων με την Τουρκία. Ο κ. Καραμανλής με διέκοψε αμέσως αναφέροντας ότι στα θέματα αυτά έχει διαφορετικές απόψεις και  δεν χρειάζεται  πληροφόρηση. Προσέθεσε ότι ο κ. Μολυβιάτης είναι κατ’ εξοχήν αρμόδιος για την αντιμετώπισή τους. Ο κ. Μολυβιάτης πήρε αμέσως μετά τον λόγο και δήλωσε ότι η νέα κυβέρνηση θα εφαρμόσει   την δική της πολιτική,     που είναι διαφορετική από εκείνη της κυβέρνησής μου. Μετά την παρατήρηση αυτή, η συζήτηση στράφηκε σε άλλα θέματα, άσχετα προς την εξωτερική πολιτική».

Τον Δεκέμβριο του 2004, όταν σύμφωνα με την     απόφαση του Ελσίνκι,    πραγματοποιήθηκε    η σύνοδος Κορυφής    για να αποφασιστεί η έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία, την Ελλάδα εκπροσωπουσε ο νέος πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής. Δυστυχώς, στη σύνοδο αποφασίστηκε η εκκίνηση της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας, παρ' όλο που δεν είχε τακτοποιήσει τις διαφορές της με την Ελλάδα, όσον αφορά την ΑΟΖ και την υφαλοκρηπίδα. Ο κ. Καραμανλής και η κυβέρνηση της ΝΔ , σε αντίθεση με τις μεγαλοστομίες της    εποχής της αντιπολίτευσης, έδειξαν εξαρχής δείγματα μίας γενικευμένης απάθειας απέναντι στις εξελίξεις...Ο    πρωθυπουργός της Ελλάδας, αν και είχε τη δυνατότητα, δεν προέβαλε την ένσταση για για την έλλειψη ανταπόκρισης της Τουρκίας στον όρο που είχε τεθεί στο Ελσίνκι και αφορούσε την ύπαρξη διαφορών σχετικά με την έκταση της  τουρκικής υφαλοκρηπίδας.     Αποδέχθηκε έτσι την έναρξη διαπραγματεύσεων με ανεπίλυτες τις ελληνοτουρκικές διαφορές»... 

Ο Καραμανλής αυτή τη φορά αποφάσισε να απαντήσει με μια γραπτή αναλυτική δήλωση: 

«Συνεχίζει ο κ. Σημίτης να γράφει για τη λεγόμενη «επιτυχία» του Ελσίνκι. Έχω πάντα επιφυλάξεις ως προς το κατά πόσο αυτές οι δημόσιες τοποθετήσεις διευκολύνουν τον χειρισμό κρίσιμων εθνικών θεμάτων και, μάλιστα, σε μια δύσκολη φάση τους που είναι τώρα σε εξέλιξη. Όμως, η εμμονή και η συνεχής επανάληψη επιβάλλουν να ειπωθούν τελικά κάποια πράγματα, για λόγους ιστορικής ακρίβειας. Και αφού παραβλέψω την αναφορά σε μια συνάντηση που δεν έγινε ποτέ με αυτήν τη σύνθεση και με αυτό το περιεχόμενο.

Για να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους: η δήθεν «επιτυχημένη» στρατηγική του Ελσίνκι οδηγούσε την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας, την ελληνική κυριαρχία νησιών και βραχονησίδων, στη δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης! Από τα Ίμια μέχρι το Ελσίνκι, η κυβέρνηση Σημίτη ζητούσε ουσιαστικά από ΗΠΑ και Ευρωπαίους εταίρους να ωθήσουν την Τουρκία να προσφύγει στη Χάγη εναντίον μας για τα Ίμια και τις λεγόμενες «γκρίζες ζώνες». Φρόντιζε να συμπεριληφθούν αντίστοιχες προβλέψεις στα επίσημα Ευρωπαϊκά κείμενα. Δεν έχει ξανασυμβεί κράτος, και μάλιστα Ευρωπαϊκό, να ζητά από όλον τον κόσμο να θέσει τρίτο κράτος σε δικαστική αμφισβήτηση την εδαφική του ακεραιότητα! Με τη συμφωνία της Μαδρίτης τον Ιούλιο 1997, έγινε και ένα ακόμα σοβαρό ολίσθημα. Αναγνώρισε ότι η Τουρκία έχει νόμιμα, ζωτικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα στο Αιγαίο, τα οποία έχουν μεγάλη σημασία για την ασφάλεια και την εθνική της κυριαρχία και ότι η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να ασκήσει μονομερώς κανένα δικαίωμά της! Προφανώς ούτε το μονομερές δικαίωμά της να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα, όπως ρητά προβλέπεται από το Διεθνές Δίκαιο για όλες τις χώρες.

Το 1999 με το Ελσίνκι, η ΕΕ ως Πόντιος Πιλάτος θα προωθούσε την προσφυγή της Τουρκίας στη Χάγη εναντίον μας για «εκκρεμείς συνοριακές διαφορές και άλλα συναφή θέματα», μέχρι τα τέλη του 2004! Όχι μόνο για την υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ που είναι η μόνη διαφορά που αναγνωρίζουν όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις από το 1974. Και όχι από κοινού με την Ελλάδα με συνυποσχετικό. Μονομερώς! Δηλαδή, η Τουρκία θα προσδιόριζε μόνη της τα επίδικα θέματα. Και, καθώς η Ελλάδα αποδεχόταν ακόμα τότε την υποχρεωτική δικαιοδοσία της Χάγης, δεν θα είχε επιλογή. Αυτομάτως αποδεχόταν το άνευ προηγουμένου: ότι εδάφη της, κυριαρχία της και ό,τι άλλο θεωρούσε η Τουρκία «συναφές» θα ετίθεντο υπό δικαστική αίρεση. Και, ενώ στο Ελσίνκι η Τουρκία κέρδιζε αυτό που διακαώς επεδίωκε επί 36 χρόνια, δηλαδή τον χαρακτηρισμό της ως υποψήφιας χώρας για ένταξη στην ΕΕ, η Ελλάδα δεν φρόντισε να λάβει ως αντάλλαγμα ούτε καν τα αυτονόητα: την άρση του casus belli και τον έμπρακτο σεβασμό από την 'Αγκυρα του διεθνούς δικαίου στο σύνολό του, ιδίως δε του Δικαίου της Θάλασσας. Αντιθέτως, θέταμε οι ίδιοι την εδαφική μας ακεραιότητα υπό επανεξέταση.

Στο άρθρο του κ. Σημίτη αναφέρεται μάλιστα ότι διαφορά μας προς επίλυση με την Τουρκία δεν είναι μόνον η υφαλοκρηπίδα, αλλά και τα χωρικά μας ύδατα! Από πότε; Και μας εγκαλεί ότι τάχα δεν αξιοποιήσαμε το Ελσίνκι, για να «επιλύσουμε» και αυτό το ζήτημα! Φαίνεται, γι αυτό η κυβέρνηση Σημίτη διαπραγματευόταν με την Τουρκία αποκλειστικά το αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα επέκτασης των χωρικών μας υδάτων στα 12 ν.μ.! Για να «επιλύσει» το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας - που το Ελσίνκι έκανε πακέτο με όλες τις τουρκικές διεκδικήσεις - με τρόπο αποδεκτό από την Τουρκία!

Το Δεκέμβριο 2004, όταν κρινόταν η έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας στις Βρυξέλλες, η δική μας προτεραιότητα ήταν πράγματι η απεμπλοκή μας από το τετελεσμένο του Ελσίνκι. Πίστευα και πιστεύω ότι, πέραν της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ, τίποτε άλλο από όσα θέτει η Τουρκία δεν μπορεί να τεθεί υπό διαπραγμάτευση ή δικαστική αίρεση. Το προηγούμενο του Ελσίνκι ήταν πλέον πραγματικότητα, αλλά έπρεπε να αποδυναμωθεί. Προσθέσαμε τη διατύπωση ότι στη Χάγη θα πάμε «εφόσον απαιτείται», για να αποφύγουμε να συρθούμε για θέματα που δεν υφίστανται. Διαμορφώσαμε μία νέα στρατηγική που μετέτρεπε τα προβλήματα με την Τουρκία από ελληνο-τουρκικά σε Ευρω-τουρκικά. Η ΕΕ, από το να παραπέμπει την εδαφική μας ακεραιότητα στη Χάγη, γεγονός αδιανόητο, επόπτευε πλέον η ίδια και με τη δική μας ενεργό συμμετοχή τη συμμόρφωση της Τουρκίας με τις σχέσεις καλής γειτονίας και το Διεθνές Δίκαιο, ως προαπαιτούμενο της ενταξιακής διαδικασίας (Διαπραγματευτικό Πλαίσιο με την Τουρκία, Οκτώβριος 2005).

Πρόσθετη απόδειξη των κινδύνων που περιέκλειε το Ελσίνκι είναι ότι αυτό ενταφιάστηκε και τυπικά τον Ιανουάριο 2015, από την κυβέρνηση Σαμαρά. Με δήλωση που κατέθεσε ο τότε Υπουργός Εξωτερικών Ευ. Βενιζέλος στα Ηνωμένα Έθνη, η χώρα μας δεν αναγνωρίζει την υποχρεωτική δικαιοδοσία του Δικαστηρίου της Χάγης για θέματα εδαφικής μας κυριαρχίας, συμπεριλαμβανομένων των χωρικών μας υδάτων.

Είναι πράγματι αληθές ότι έχουμε διαφορετικές αντιλήψεις με τον κ. Σημίτη και όσους συμμερίζονται τις απόψεις του. Για εμάς τα πράγματα είναι ξεκάθαρα. Δεν διαπραγματευόμαστε εθνική κυριαρχία και δεν την θέτουμε στην κρίση κανενός. Μοναδικό θέμα προς επίλυση με την Τουρκία: η υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ. Διαφορετικές αντιλήψεις θα με βρίσκουν πάντα αντίθετο».