Της Ολγας Νάσση

H άνοδος της φασιστικής δεξιάς -στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού- εξηγείται με την σταδιακή απομάκρυνση της Αριστεράς από την παραδοσιακή κοινωνική της βάση, και την ταύτιση με τη δεξιά σε ζητήματα οικονομικής πολιτικής. Αυτό οδήγησε σε αύξηση των ανισοτήτων και της φτώχειας, που είναι ο έδαφος πάνω στον οποίο άνθησε αυτή η Δεξιά. Οι κεντρώες λύσεις, οι λύσεις της νεοφιλελεύθερης συναίνεσης, δεν αποτρέπουν την άνοδο του νεοφασισμού. Δεν είναι τυχαίο ότι στην Ιταλία, πριν από μια Μελόνι, υπήρχε ένας Ντράγκι, κατ' εξοχήν εκπρόσωπος των κεντρώων λύσεων.

Η ακροδεξιά της Τζόρτζιας Μέλονι 

Η Ιταλία είναι μια εμβληματική περίπτωση για να διαβάσει κανείς την άνοδο του νεοφασισμού από αυτή την άποψη. Πρώτον είναι μια χώρα όπου ο φασισμός έχει ιστορικές ρίζες. Ο φασισμός μάλιστα γεννήθηκε στην Ιταλία και στη συνέχεια (τη δεκαετία του 1930) εξήχθη στη Γερμανία, την Αυστρία, την Ισπανία κ.λπ. Ξεκίνησε στα τέλη του 1914, όταν ο δημοσιογράφος Μπενίτο Μουσολίνι, πρώην διευθυντής της σοσιαλιστικής εφημερίδας L'Avanti, ίδρυσε το κίνημα Fasci d'azione.

Η πρώτη φάση του φασισμού (μέχρι το 1925), η φιλελεύθερη, ήταν σαφώς προσανατολισμένη στα αφεντικά: με το "squadrismo" (που είναι ο όρος που προσδιορίζει τις βίαιες πρακτικές των φασιστικών ομάδων εναντίον των αντιπάλων και τις εργατικής τάξης) ο φασισμός αποσκοπεί στην αποκατάσταση του καπιταλιστικού καθεστώτος με τη βία στην ύπαιθρο και τα εργοστάσια. Οι μελανοχίτωνες, για να είμαστε κατανοητοί, ήταν αυτοί που έκαιγαν τους αγροτικούς συνεταιρισμούς και χτυπούσαν τους εργάτες και τους αγρότες με ρόπαλο. Αυτή η πρώτη φάση, λοιπόν, ήταν η συμμαχία de facto με την άρχουσα τάξη, ενώ η προπαγάνδα ανακινούσε τη δημοκρατία και το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες.

Η δεύτερη φάση ήταν η φάση του "διευθυντισμού", του κρατικού ελέγχου κάθε μορφής της ζωής των πολιτών. Εφάρμοσε μια οικονομική πολιτική που, προκειμένου να προστατεύσει τις μεσαίες τάξεις από τον πληθωρισμό, χρηματοδότησε τη βιομηχανία με δημόσιο χρήμα, στήριξε τις μεγάλες επιχειρήσεις και μείωσε τους μισθούς των εργαζομένων. Άνοιξε στον ιμπεριαλισμό για να προσφέρει υποτίθεται νέες διεξόδους στους αγρότες και τους εργάτες: “Μην τα βάζετε με τα αφεντικά, θα σας δώσουμε νέα γη”.

Στην Ιταλία σήμερα έχουμε μια κυβέρνηση της οποίας η πλειοψηφία προέρχεται ανοιχτά από την παράδοση, από τη μια διατηρεί τα σύμβολα και τους ιδρυτικούς μύθους του ιταλικού φασισμού (την τρίχρωμη φλόγα) αλλά καθησυχάζει τις διεθνείς αγορές. Λαϊκή προπαγάνδα με εθνικιστικά στοιχεία και συμμαχία με το κεφαλαίο από την άλλη.

Η Μελόνι είναι η κληρονόμος αυτής της παράδοσης, που πάει από το Ιταλικό Κοινωνικό Κίνημα MSI (που ιδρύθηκε το 1946 από τους φασίστες του Mussolini) έως τους Fratelli d'Italia (στην Ισπανία, ομοίως, η δεξιά του Vox αναφέρεται ανοιχτά στη φρανκική παράδοση). Παρά το γεγονός ότι το ιταλικό Σύνταγμα απαγορεύει την ανασύσταση κομμάτων εμπνευσμένων από τον φασισμό, στην Ιταλία οι κεντρώες δυνάμεις στην εξουσία διατήρησαν μια ανεκτική και συχνά συνεργατική στάση με τους φασίστες (ακριβώς όπως και ο πρώτος φασισμός είχε την ανοχή και τη συνεργασία στο χώρο του κέντρου). Πρόκειται για μια ιστορική παράδοση που δεν διακόπηκε ποτέ και περίμενε όλα αυτά τα χρόνια την κατάλληλη στιγμή (την κρίση, το πόλεμο) για να επανεμφανιστεί.

Η υπαναχώρηση της Αριστεράς 

Ο δεύτερος παράγοντας ανόδου της Ακροδεξιάς είναι η απομάκρυνση της Αριστεράς από την εκλογική της βάσης και από την ταξική πολιτική της.

Το 1991 (την εποχή της πτώσης του τείχους του Βερολίνου), έκλεισε ο κύκλος του PCI από το Togliatti στο Berlinguer, του PCI που είχε καταφέρει να οικοδομήσει την ηγεμονία στην κοινωνία (η θεωρία του Gramsci). Ενώ μέχρι τη δεκαετία του 1980 (Θάτσερ, Ρήγκαν) ο διαχωρισμός μεταξύ της δεξιάς (οικονομικός νεοφιλελευθερισμός) και της αριστεράς (κοινωνικός κράτος) ήταν σαφής, στη δεκαετία του 1990 η αριστερά αποδέχτηκε τη νεοφιλελεύθερη οικονομική ατζέντα: ιδιωτικοποίηση και ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας, απελευθέρωση των χρηματοπιστωτικών αγορών, περικοπές στις δημόσιες κοινωνικές δαπάνες, απορρύθμιση της εργασίας. 

Αυτό συνέβη λίγο πολύ σε όλη την Ευρώπη (Jospin, Gonzales, Schroeder, Σημίτης στην Ελλάδα). Στην Ιταλία, οι "κεντροαριστερές" κυβερνήσεις (από τον Veltroni, μέχρι τον Renzi) έχουν το παγκόσμιο ρεκόρ των ιδιωτικοποιήσεων, ξεπερνώντας την Thatcher και τον Blair. Σχεδόν όλες οι σημαντικότερες δημόσιες επιχειρήσεις ξεπουλήθηκαν στον ιδιωτικό τομέα, δημιουργώντας βουνά κερδών και εκατοντάδες χιλιάδες απολύσεις, και κυρίως την απώλεια του κρατικού ελέγχου σημαντικών υπηρεσιών όπως η ενέργεια, οι τηλεπικοινωνίες και οι μεταφορές.

Το '92-'94 διέγραψε τη σοσιαλιστική παράδοση από την ταυτότητά του και προχώρησε στη συγχώνευση των καθολικών και των πρώην κομμουνιστών (Ulivo), αλλά υπό την ηγεσία των Χριστιανοδημοκρατών. Από την παράδοση των Χριστιανοδημοκρατών προέρχονται ο Renzi και ο ίδιος ο Enrico Letta. Ο νόμος που απορρυθμίζει την εργασία και περιορίζει ουσιαστικά το δικαίωμα στην απεργία (ο αντίστοιχος του νόμου Χατζηδάκη στην Ελλάδα) ψηφίστηκε από την κυβέρνηση Renzi, όχι από τον Berlusconi!

Αφού η Αριστερά υιοθέτησε τη νεοφιλελεύθερη ατζέντα στο πεδίο της οικονομικής πολιτικής, η Δεξιά έτριψε τα χέρια της και είπε: "Σας ευχαριστούμε πολύ! Αφού εγκαταλείπετε την κοινωνική σας βάση, εμείς θα φροντίσουμε να την κατακτήσουμε". Και έτσι έκαναν, με βάση μια πολιτιστική ατζέντα: αντιφεμινιστική, ομοφοβική, υπέρ ή κατά της Εκκλησίας, υπέρ ή κατά της Ευρώπης, ανάλογα με τις συγκυρίες. Και το κάνει με διεισδυτικό τρόπο, όπως έκανε κάποτε η Αριστερά, στις ενορίες, στον αθλητισμό, στα μέσα δικτύωσης.

 Η επικράτηση της Μελόνι

Έτσι, στην Ιταλία έχουμε από τη μία πλευρά μια ιστορική φασιστική παράδοση που προσφέρει ιδρυτικούς μύθους, σύμβολα, διαδικασίες συλλογικής ταύτισης. 

Και από την άλλη την υποχώρηση της Αριστεράς που αφήνει το πεδίο ελεύθερο για να πάρει κεφάλι ο φασισμός. Για αυτό, από σήμερα, ο πρόεδρος της ιταλικής Γερουσίας, ο Ινιάτσιο Μπενίτο Λα Ρούσα, είναι ένας δηλωμένος φασίστας, δικηγόρος μιας γνωστής φαμίλιας της Σικελίας (Ligresti) και ο πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων, ο  Λορέντσο Φοντάνα, ένας τρωγλοδύτης, ρατσιστής που χαιρέτησε στο συνέδριο της Χρυσής Αυγής το 2016.

Εν τω μεταξύ, ο πολιτικός οπορτουνισμός του ευρωπαϊκού κατεστημένου ρέπει όλο και περισσότερο προς την ακροδεξιά. Λαμπρό παράδειγμα είναι ο τίτλος του χαρτοφυλακίου για την προστασία του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής, που η Κομισιόν ανέθεσε στον Έλληνα Μαργαρίτη Σχοινά. Αυτός ο τίτλος θυμίζει τη ρητορική της νεοναζιστικής θεωρίας  του differentialism → διαφορισμού (Alain de Benoist, Sandro Teti) που υπερασπίζεται τους τοπικούς πολιτισμούς από την ξένη μόλυνση και υψώνει τείχη. Το θέμα δεν είναι πλέον το βιολογικό (η φυλή) αλλά ο πολιτισμός: "οι πολιτισμικές διαφορές, οι παραδόσεις είναι ανυπέρβλητες", "όσοι δεν υπερασπίζονται τον πολιτισμό τους, αυτοί είναι οι πραγματικοί ρατσιστές” και πάει λέγοντας…

Οι έννοιες του αίματος, της φυλής, του εδάφους μεταφράζονται με τους πιο αποδεκτούς όρους του πολιτισμού, εθνότητας, κληρονομιάς. Με αυτό το σύστημα αξιών (που ουσιαστικά δεν διαφέρει από εκείνο της δεκαετίας του 1930) η Δεξιά γεμίσει έναν χώρο που έχει μείνει ακάλυπτος από την ταξική πάλη: "Είμαστε όλοι Ιταλοί: πλούσιοι και φτωχοί απέναντι στον μαύρο που μας κλέβει τις δουλειές".

Αυτά τα γνωρίσματα, όπως έλεγε ο Umberto Eco, έχουν έναν αιώνιο χαρακτήρα που περιέχει πολλά χαρακτηριστικά: είναι το νεανικό σθένος ελεύθερο να εκτονώσει βίαιες παρορμήσεις, είναι ο μικροαστός που δεν καταλαβαίνει ποιος τον περιθωριοποιεί, είναι η πατρίδα καθώς και η εθνικιστική υπερηφάνεια, είναι και τόση αμάθεια… Σε αυτή την ιδεολογία χωράνε όλοι.

Η Αριστερά προσήλθε στις εκλογές της 25ης Σεπτεμβρίου χωρισμένη σε τέσσερις σχηματισμούς.

Το PD που εμφανίστηκε προσκολλημένο στο κατεστημένο, υπερασπιζόμενο την ατζέντα Draghi. Τα «Πέντε Αστέρια» όπου στον φτωχό νότο, με κυρίαρχη πρόταση την ενίσχυση του βασικού εισοδήματος, συσπείρωσαν ψηφοφόρους των υποτελών τάξεων.

Καθώς και με δυο μικρότερα σχήματα, την «Λαϊκή Ένωση» και την  «Ιταλική Αριστερά -  Πράσινοι». 

Η νίκη της δεξιάς στην Ιταλία, είναι το αποτέλεσμα της ένοχης υποχώρησης της αριστεράς του PD/M5S που από κόμμα των εργαζομένων έγινε αστικό κόμμα των μεγάλων συμφερόντων, με μόνο ίσως ενδιαφέρον για τα ανθρώπινα δικαιώματα. 

Η δεξιά αντιθέτως διατήρησε το αξιακό της πλαίσιο που είναι ενάντια στις συλλογικότητες και υπερ του ατομισμού, σε μια εποχή που η κατανομή της εργασίας ευνοεί την ατομική συμπεριφορά. 

    • Η Ολγα Νάσση, είναι πανεπιστημιακός, ανθρωπολόγος, γεννημένη στην Ιταλια, υποψήφια με τον ΣΥΡΙΖΑ σε εκλογές και ευρωεκλογές.