του Γιάννη Μπράχου*

Η μετάβαση στην πράσινη οικονομία εξαρτάται από την υιοθέτηση νέας κοινωνικής συμφωνίας, η οποία θα ενισχύει την έρευνα και ανάπτυξη και την ενίσχυση της γνώσης στην οικονομία της αγοράς, σε όλες τις παραγωγικές μονάδες με έμφαση στην ενίσχυση της εργασίας με το κράτος στη θέση του οδηγού. Η αναζήτηση νέας κοινωνικής συμφωνίας για την πράσινη μετάβαση είναι η διεύρυνση της παραγωγικής βάσης με ταυτόχρονο μετριασμό των ανισορροπιών μεταξύ των επιχειρήσεων και των εργαζομένων, τόσο σε επίπεδο επιχείρησης όσο και σε επίπεδο σχέσης κεφαλαίου εργασίας. Στην όλη συζήτηση εμφιλοχωρεί η εθνική διάσταση στην πράσινη μετάβαση. Οι χώρες με διαφορετική ένταση επηρεάζουν την κλιματική κρίση, με το μεγάλο φορτίο να φέρουν οι αναπτυγμένες δυτικές οικονομίες. Ο ρυθμός της πράσινης μετάβασης στην Ελλάδα, η οποία δεν έχει ισχυρή βιομηχανική βάση πρέπει να είναι ανάλογη της συμβολής της στην κλιματική κρίση. Αν είναι ταχύτερη η πράσινη μετάβαση από την επιβάρυνση, τότε το κόστος της μετάβασης αυξάνει υπερβολικά και άδικα.

Με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις κυρώσεις στη Ρωσία, η παγκόσμια οικονομία και ειδικότερα οι ευρωπαϊκές οικονομίες αντιμετωπίζουν μείωση του ΑΕΠ, επιστροφή στον λιγνίτη, μεγέθυνση της ανισότητας μεταξύ των χωρών της ΕΕ και εντός κάθε χώρας. (με την ανισομερή επιβάρυνση λόγω ακριβείας των διαφορετικών κοινωνικών στρωμάτων). Η επιλογή της κατά προτεραιότητα αντιμετώπισης της γεωπολιτικής θέτει εκ νέου το πολιτικό δίλλημα της άρρητης υποβάθμισης της έντασης της κλιματικής κρίσης.
Η ΕΕ είναι αντιμέτωπη με την οικονομική ύφεση ως απόρροια της γεωπολιτικής κρίσης. Τα κράτη αναζητούν λύσεις στήριξης των πολιτών τους χωρίς επιβάρυνση του δημοσίου χρέους. Εφόσον υιοθετηθεί η πρόταση του κ. Ντράγκι για την δημιουργία νέου δημοσιονομικού μέσου έκτακτης ανάγκης, κατά το πρότυπο του SURE για βραχυπρόθεσμη εργασία, με νέο δανεισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα επιχειρείτο νέα κοινή δημοσιονομική παρέμβαση της ΕΕ, στέλνοντας το μήνυμα της αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών της ζώνης ευρώ. Ταυτόχρονα, το αναμενόμενο νέο πρόγραμμα επαναγοράς ομολόγων της ΕΚΤ ιδίως για τις χώρες του Νότου, το οποίο θα παρουσιαστεί 21/7/2022 θα διευκολύνει την ρευστότητα στην ελληνική οικονομία.
Η ενίσχυση της χρηματοδότησης σε συνδυασμό με τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και το ΕΣΠΑ, με κατάλληλο αναπροσανατολισμό των πόρων αποτελεί ευκαιρία χρηματοδότησης του παραγωγικού μοντέλου της οικονομίας της γνώσης στην χώρα μας, σε απάντηση της επιδοματικής πολιτικής αντιμετώπισης της τρέχουσας κρίσης.
Η πολιτική διασφάλισης της εργασίας, σε υφιστάμενες ή νέες επιχειρήσεις, η πρόσβαση σε χρηματοδότηση με έμφαση στην υιοθέτηση σύγχρονης (έστω μεσαίας) τεχνολογίας κατά την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση θα προσέφερε ευκαιρίες ανάπτυξης της οικονομίας της γνώσης.
Η διάδοση της τεχνολογικής καινοτομίας είναι άρρητα συνδεδεμένη με την ύπαρξη νέου κοινωνικού συμβολαίου στη χώρα μας και την υπέρβαση της οικονομικής κρίσης αξιοποιώντας την γνώση στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση.
Σε αυτή την κατεύθυνση ορισμένες σκέψεις συμβάλουν στον οικονομικό μετασχηματισμό της χώρας:
    1. Η γενικευμένη χρηματοδοτική πρόσβαση των μικρότερου μεγέθους επιχειρήσεων, σε καινοτόμα τεχνολογία, κατάλληλα εκπαιδευμένη εργασιακή δύναμη, το οποίο αποτελεί προνόμιο έως σήμερα των  μεγάλων εταιριών θυλάκων της οικονομίας της γνώσης.
    2. Δημιουργία «τεχνολογικής τράπεζας» σε εθνικό επίπεδο από τα δημόσια ερευνητικά και ιδιωτικά ιδρύματα, στην οποία θα απευθύνονται οι επιχειρήσεις για «καινοτόμο τεχνολογία στα μέτρα τους».
    3. Διασφάλιση της διάχυσης της γνώσης σε όλες τις επιχειρήσεις, καθώς τα πνευματικά δικαιώματα της καινοτόμου τεχνολογίας θα είναι «δημόσιο αγαθό» σε αντιδιαστολή με την αυστηρή προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων των μεγάλων επιχειρήσεων που οδηγούν σε ολιγοπωλιακές πλατφόρμες υψηλής τεχνολογίας. Με τον τρόπο αυτό περιορίζεται το συντριπτικό πλεονέκτημά των μεγάλων επιχειρήσεων στον έλεγχο της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης.
    4. Επιλογή ενίσχυσης κατά προτεραιότητα της καινοτόμου τεχνολογίας σε κλάδους με συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας μας.
    5. Στήριξη με τεχνική βοήθεια της αγροτικής παραγωγής με καινοτομίες στον τομέα των βιολογικών προϊόντων, την πλήρη χρήση των σχετικών μέσων της ΚΑΠ, τα οικολογικά προγράμματα και τις δεσμεύσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης για την αγροτική ανάπτυξη. Παροχή υπηρεσιών συμβουλών για γεωργικές εκμεταλλεύσεις σε συγκεκριμένα θέματα, κυρίως στο πλαίσιο του συστήματος γεωργικής γνώσης και καινοτομίας (AKIS).
    6. Η αναδιάρθρωση της παραγωγής στο πλαίσιο της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης οδηγεί σε αύξηση της επισφαλούς απασχόλησης. Η θεσμική παρέμβαση για την προστασία όλων των μορφών απασχόλησης και την οικονομική ενίσχυση ώστε οι αμοιβές να αντιστοιχούν στο ισοδύναμο των αμοιβών πλήρους απασχόλησης. Η σταδιακή ενίσχυση της εξαρτημένης μισθωτής εργασίας θα δημιουργήσει όρους περαιτέρω ανάπτυξης των αυτοαπασχολουμένων, του τεχνολογικού συνεταιρισμού, ενισχύοντας τελικά τη μικρή και μεσαία επιχειρηματικότητα.
Τα προαναφερθέντα είναι μερικές πρωτοβουλίες οι οποίες συνδυαζόμενες με την αξιοποίηση του υψηλής ειδίκευσης δυναμικού της χώρας προσδιορίζει τον κορμό του νέου παραγωγικού μοντέλου. Η υπάρχουσα σημαντική ερευνητική δραστηριότητα παράλληλα με στοχευμένες παρεμβάσεις σε κλάδους δημιουργεί υπόβαθρο αναπτυξιακής διαδικασίας.
Το πρόταγμα του παραγωγικού μετασχηματισμού απευθύνεται πρώτιστα στη νεολαία, η παραγωγική κινητοποίηση της οποίας αποτελεί την ελπίδα της χώρας να βελτιώσει αφενός το βιοτικό επίπεδο και αφετέρου να αναβαθμίσει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία.
Στον αντίποδα αυτής της προσέγγισης είναι το νεοφιλελεύθερο δόγμα της λειτουργίας της αγοράς. Η γεωπολιτική και η κλιματική κρίση καθίστανται οχήματα της «δημοκρατίας των ισχυρών οικονομικών συμφερόντων». Ο έλεγχος της γνώσης από διεθνείς οικονομικούς ομίλους γνώση θα μπορούν οδηγούν σε  νέο παραγωγικό υπόδειγμα με κριτήριο το κέρδος και την συγκέντρωση της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας στα χέρια των «πεφωτισμένων». Το στοίχημα των προοδευτικών δυνάμεων είναι η ανατροπή της περιθωριοποίησης των πολιτών από τις αποφάσεις που καθορίζουν το μέλλον τους, τόσο στην αντιμετώπιση της γεωπολιτικής, όσο και της κλιματικής κρίσης.

 **Οικονομολόγος-πρώην Γενικός Γραμματέας Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων Υπουργείου Εξωτερικών.